Sunday, February 26, 2017

AW...GENTHEI KAHIN KHO!!!

.
AW...GENTHEI KAHIN KHO!!!
hi kile jou ding hinam...????
Kaneova pat katup leh kana doi pi pen chu Govt.service mua KANU le KAPA toh kaji kacha toh insung nomtah a lenkhom ding chu ahipen e.
Khosung Haosa Pu chapa changkhat kahi jeh chun "GAON BURA" kiti chu kamin abang jeng in,khosunga aneo alen in eikou nao khatchu ana hitai..
Kapan "Min...(Seiminthang) tuhin kei kahat nalaijin,khonunga himo nakhat tou kanei ja,dammo veiset na tobang kato jeng leh kakhonung hinchon ding leh kadin mun na hung ding di nahijeh in Pathen kisuhmil hih inlang Lekha hasim in simin chule napaneo te ahin naloi nagol hon abol khel aum leh nangaidam jiding,ngaidam na neilou chun ejat in ching jong leh angol toh thakhat ahi"eina tijing jie...
Epi asei naham la kahe thei jipon, "henge" kati bou chu ahijenge....
Kanu le Kapan Class ten na exam ahoi ngei2 leh result hungpot joulah khu na Birth Day jong ahin na B'day man toh na result ilop diu,golvah khat ibol diu ahi atiji lhonnin keijong katha nop nalangtah ahi jeh chun lekha kaha simin,1st Div.a passid di chu katup pi pen khat anahi toh kilhonin thil tampi umjong leh lekha bou in kalunglut e.
Class ten kasim kum final exam kapieh diu kon chun I Kho Uva inn 6 hungchao lut diu ahe tin kanun eihin seipeh in,keijong katha anomlheh jengin khosung lhunna inn thah,mi thah chule maaithah gahmu kal chu kangah lel lheh jenge...
Kakho uchu lamlon lai,kho sah kho lhang in ahopa uva agilkiel adang chah naova ahin jot jiu ahi jeh chun ka inn uchu kho mi titahlou in khosah kholhang hojong aum jing'in dei choum'a ahnou neocha gah kitha khom ma nehkhom tiho chu aum theipon,bubel me bel jong mi 5/6 insung hotoh akibang jing theije.
Kanu le kapa tao hat najalin Class ten exm chu damsel in ka hin joutan,kaloi kagoul hotoh kakilhah lel lheh vangun picnic kaman jou u ajingin nikhat jong um be louvin kho mi te leh kanu kapa munom jeh chun inlang kahung potdoh taije..Gala pat kakho uchu kagah galvet leh nidang sangin tin inn jong ahakimu lheh taije.Kimneo leh aloinun khopam chun thing tiding anapo lhonnin,kimneo Loinu chu kamu khah lou jeh chun "nangla Koi kho nahi na??"tia kadoh jeng leh "Khonomphai ho" ahinti'e...
Ahung chenglut thah ho ahi chu kahe doh bep in "nanghi bah kamu di hija tuchung inlang hungkal kana hiti ngalel ten hiveh ta o" tin kagel pai jengin,Kimneo chun kaum chan chu ave in "tuchung inlang nahungdoh chu naum chan aki khel lheh e" eiti e..
kaum chan kikhel hilou in Kimneo loiinu chun eilhim joh ahe.
Kimneo Loinu chu kave chim thei tapon, twi donding ahinki poh lhon chu kimneo loinu chu avet toh twi chu kadon pieh2 le kana don chai lam kahepon,Kimneo in "Hemin..twi nadon chai tah chuo,keini donding umtalou,natwidon man kaloinu Lhingcha thingkhu tan hu tang.." eihin tin kagel leh kajah jong achan alangkhat a kagel kit leh katwi donchai jeh a amin ka het lojeh chun khoh ka sa diehpon alang khatna kagel kit leh twi chu donbe di umle Lhingcha thuchu kihet be diham ti pou kagel e.
Lhingcha chu anomlou sasan thing chu katan pieh in khosung ka hin jonlut taove...
Khosung chu ana nomlheh jengin,inn thah tampi ana umin,inn 70 ana lhing tai.Keiding in vang Kamasanga thing ponu hung chenlut chu kakipana penkhat ahije.
Keijong kaum sung ni ejat jou ham apat in Lhingcha te inn na chun kaga kho lai leng jing pantan hinlah ka loi kagoul hochun Lhingcha toh akideijin eina se pan taove.Ajeh chu kholai leng behseh jilou kahin Lhingcha te inna kache jing jeh a chu ginmo theijong vang kahi e.Thu chu aha hung kisei lheh tan kanun ahinjah doh phat in nikhat eidong tai.Kenjong kaki ngai lhon hilouva ken kadei joh ahi dan phati chan kaseipeh in ahi leh kanun "Min...Lhingcha khu chapang phatah ahinai..insung chaloh ho afel in,insung maicham siem na in jong alamkai ji'e..hinlah na ki ngaija na ki lungst lhon ahijong leh chingthei in khosungmi thusei ding atam'e" tin eihil in Lhingcha hina tampi jong kahe doh be in katha anom lheh jenge..
Phat ache jingtoh kilhonnin Ka exam result chu jing nikho a out ding ahitah jeh chun ajinga school mun na chedingin kaki guotai.
Chijan chun khosunga jukham a kisen ahung umin,Khosunga Youth hon Ka innsung uva ahin kailut taove.
Keijong koi bep ahidem tia ka room langa koun kalhai dohle Lhingcha pa ana hi'e...
Lhingcha chu toh anu inn polanga lhase tah a ding chu kagah mun kave thei tapoi...
Kapa ahung houlim tan" Lhingcha pa hi tuchunga thilsoh tobang hi amasa pen ahitapon,khosunga ana kisen jing'in avel2 in ana ki ngaidam'e hinlah tuchung hi phat masa a 'ka bol kit leh apet2 in khosung vengsung ot tange' tia ana kitep na bangin khosung a otdoh diu chu hijengin te" ati tai.
Ajing nikho jingkah in result kaga kilah masangin Lhingcha te inna kaga kholai Len leh Lhingcha leh anu chu lhase tah in anakap lhonne...seidi la kahe pon,lhingcha komma chun "result nhung kilah lou diham....??" kati leh alu peijin eidonbut poi...
seibe ding ka het tahlou jeh chun kahung kinung letai....
Lhingcha ten khosung a otdoh diu chu ka geltheipon ka lunggel chu anom thei mong2 tapoi.
School mun kaga lhungin hungkile thei ahiloujeh chun kahung gieh den tai..ka result chu ahoi lheh jengin hinlah akipa je jong kahepoi...Ajing nikho in ka result chu kipah thim,lungna thim tah in inlang kahung ki le tai..Alangkhat in Kei ki2 pah hih jongleh ka result,1st Div.kamu jeh a Nu le Pa kipa di chu kagel leh kakipah thou vin hinlah Lhingcha te umlou dichu kakipana loupen khat chu ahie. Insung chu kipah tah in kahin jot leh kho mite ka in toulu va chun ana dimset un,kanu insunga anakap e...Keijong ema seidoh theitalou in kading dentan epi thilsoh ahidem ti chu geljonggeljongkagel kagel nompoi,kanun ei mu2 chun eikolin "Boipu....Napa janhi lhah in,jansot langin pasal mi 4 ahung uvin napa inna koun ahung kaimang uvin tuchannin koiman athu jong akihe tapoi....epi ati tadem o...!!" tin akap den tai.Seidi la kahe tapoun kahet mo mannin "hung kile kit tante kap2 hih in tin kalhem mai2 e."
Kaki nepna kanu leh kapan kipah tah a ka result ana nga lhon dinga kagin chat chu kaki holna kana in eina kilamdot tai...
Kapa thu chu kakhol2 vangun kahe mong2 tapouvin,bu ne lou ann nelou chun kanu cha lhon chun kaum lhon tan,ahung kile ding chu ka nga tho jeng lhon ahi..
Khosung mite chun najong kitoh thei talou vin kapa thu chu aboipi un Ka result chu koiman ejatna ka passid na,ka fail ham ka passid hamjong eiki dongtapoi..
Khosung haosa pu mang ahijeh chun Haosa langa lamkai phabep chu akihou khom jingun agam sunga chun hetsahthei2 ahetsah taove.
Nikhat hi kho nupi ho thiing poa ache naova janmang dinga jong dei umlou kapa longdamsa chu ahinmu taovin chini kho chu Ka Birth Day nitah ahi..
Hinkho chedan chu lamdang kasan,ka dingha oleh nuiding ham jong kahe thei tapoi....
Lonlhin eichup in hinkho genthei na chun eivai lhun pan ahitai.
Kanu chun kapa thithu dol ahetna pat in kho helou in alhu ji tan,kho ahin hetdoh teng leh kapa loung damsa lang chu ahin del ji'e.
Kei ka passid na ahoi leh mi khop dinga kapa'n anasei chu akileh beh in ama joh in thinan mi ahi khomtan hinlah katahsan thei hih lai e.
Kanun kacheng ahin lajin abang komleh kho helou in alhuden jin
"Oh....Min pa..
Insung ki ngaina nahi helou a eti lungmol lom2 nahi'a thip beh a lum nahim...?
Ven...Minthang in a result aga la taije..khatvei beh hijong leh na passid hinam.. tin lang gah dong tangem...
chi lai hi nalup namun ahipoi....
nalup na a galumin...."
tiho kanun ahinsei doh chun khosung miho leh ahung kikhom ho chu amitlhi souh lou aum poi...
Haka a kapdoh thei chu hileng kadoh di kanomin keijong chu kalungel asan val ji jeh chun kho helou in katou namun na kana lhuden jin,
kahung khah doh2 leh kapa loung lang chu kadel thoji tai..
Kanu toh,kapa loung chu ka it lhon sasan damsunga amel mukit talou din insunga koun eiput doh peh taove..insung chu thil le lo beija cheng bangin athom hao lheh jengin kapa akivui doh jeng vang chun khola che hung kinung lekit thou2 dibangin kalunggel a kinepna kanei jinge.
Kapa kivui doh kal Hapta nilang achetan hinlah kanu cha lhonnin ann ne jong kaum kha lhonpoi..Jingkah khat kanun "Boi..
natah san alel val ahitai..hungin bu ne hite.."atin kalup na a koun eikai thou vin ann chu kane lhonne..
Bu kaneh pet lhonnin kanu chu ahung kapdoh kit tan "Boi..napa lai'a hi tou ji a kei lai'a hi katouva nahung ding thu kana seiji lhon ahe.." tin ahung kapjah jengin...
seidi la kahe tapon,aki lhem to ding beijin kakap den lhon tai..
Alang khatna Khosung haosa pu bei ahitah jeh chun Akhel dingin kapa neo chun apoh dingin deisah ahitai..Kanun jong aphatsah in Kho sunga Haosa langa lamkai ho chun "Seiminthang hi tuhin kho sung vaipo thei ahilou laitoh kitoh a ahin poh thei to kah a apa neo vin pontin,apan anasei ji bangin vaipo thei ahung hiteng aman apoh ding ahitai" ti chun kilol na khat asiem un kenjong pha kasahtoh kilhonnin soi (sign) kaga kaije.
Alang khatna Lhingcha te chu kho otdoh di ahiuvin,thu kitan sa chu not thap in aum tan...
Kapan Haosat ana poh a Khosung Semang Pachong kilheng sa ho geijin ahin khel taove..Kapa chu epi jeh pen na eina thapeh uva epi atoh khel um ahidem???
Chule koi thaham tiho chu kahe doh nai hih in,kanun la ahepon,khosung mila kadoh lamlam in ahe kit poi..kalung gela chu kahet doh leh thajeng ding chu ahipen ne.
Phat le nikho ache jingin X-Mas le New Year ho chu kap pumin kahin mang chai taove.
Ka school kaikhom piho chun school munlang ajon pankit taovin,keivang chu lung boinan kadim e.Kapaneo te chu ki ngap sung lou keihon inko mong-mong a kagel vangun ama hon eigel thei pouvin,ajeh chuu kapa pa(kapu) chun jini ana neija aji masa chachu kapa ana hin aneolai uva pat kapa chu ana munom lou sao ahi dan chu kanun nikhat eisei peh in,hijong leh kapa bang2 a kagel dingin jong eihil e.
Kapaneo te inna kanu kada lhah ken lekha simding chu kagel theilou jeh chun kanu toh uma loubol dingin kaki gel lhatai..Lou chu kahin vatpan taovin kabol khahlou ho chu kahin bolpan taije.Khosung kipoh chu achoum mong2 tan,jukham nom akhamin taz kapnom in akap in...
Hou Inn kaipet le pou akidel aum tan..kho min phatah misei phat kho chu tun vang mi nuisat in aumtai..
Alangkhatna Lhingcha komma chu kalungset nathu kalel hih laijin,lungla kalungset lheh jeh chun jankhat kholai lengin kaga chetai.Ka Upa,keidinga kapa neo chapa jong chu ana tou ve.Lhingcha houpi nading phat chu aum lou jeh in chomkhat katouvin,Kahung kile kit tai..
Kaga kholai leng jingin Ka Upa umlou kah leh khomi te adimset jijeh uchun ema kasei doh theipon..hinlah kakipa nakhat chu Lhingchan thukhat kasei nom ahi ahet chu ahi.
Lekhathot joh a seidingin lekha'n kasunnin Kimneo in eina pehpeh dingin kape tai..
Ajing nilhah in Kimneo in lekha thot donbut na ahin choidi bou chu khaltwi bangin kangah jingtai.Kaki nepna bangin kanga chu ahung tan,kipah tah a kagah honleh hitin akisunne..
'Hemin..
Neihin lungset jeh in kaki pah e..
Genthei kahin in chen lou chen dan jong kibang lou ihin chi ho kagel jiteng jachat nan kadim ji'e.
Hinlah kenjong "Kana lungset jing nahi"
Laidang tampi hung leng ji jong leh katah san jou ding aum pon,chu leh eiki pasah jou aumpoi..nangin jong neilungset kahe in kenjong nangin neilungset bangin kahin lungset ne.Hinlah HeLalboi (Kapaneo chapa) in sotna pat eijol ahitan hinlah midang toh kaki lungset e kana tipeh in,naki ngaipi pa kahetdoh nileh katha di ahi eiti ji in ajoleh nangho insung kah a boina sembep kahi ding ham....tin kagel in hijeh chun lungset lheh ing kating nangin jong neingai lheh jong le chun 'KI LUNGSET HINKHO MAN KHOM DING AHAH SAI " neingai damin.
Keima Lhingcha.
tia kisun lekhathot chu kamu2 in akipa toh alung han kakop in umding dan hahsa kasa e.Lhingcha kalungset ana hesa Kanu koma kasei leh "Lhingcha koma chun Na U Laboi toh kilungset dingin seitan,ajoleh boina hikhan te" eiti tai.Kenjong Lhingcha chu ngai lheh jong leng kanu sei chu phajo dingham insung kito nading joh deijeh in Lhingcha chu Lalboi toh kilungset dingin kavai lhah tai.
Alangkhat na Lou lholai ahung hi tan,kalou lhon chu agam lhat jeh chun kanu toh loubuh a kageh den lhon tai.Khosung chu kangai ji val in,abang leh kalou Buh koma Kem kido achun katou jin Lhingcha ngainan kamao ji'e.Jankhat kamao jinglai in kanu ana khosih jing chu anat ahin lel tan,eiki thopi ding la aumpon anat chu alel valjeh chun jankhang janvai in khosung langa kahin polut tai.In kahung lhun lhon leh mi ana emu thip chet jengtan,Kapa neo te suhkhah di katin "He paneo,Kanun anat alel in louva koun kahin po in tua chu kahung lhung bep.." tia kaga seileh
eina lung han khummun "jankhang nunga angol ngap nahim? jingkah joh le hungve nange." eihin tiu vin alungnat le alung han toh kop in ka inlang chu kajon tai....
Insunga mei ti ding toh,lupna pha ding toh kaboi lah2 jeng pet chun gelphahchu louvin Lhingcha leh Kimneo ahung lut lhonnin jansot nunga hunglut ahi lhonjeh chun "ole kaha gelbeh jeh a chu kamu ngap ahidem kana tin'ahivangin kanu toh ahung kihou chun atah ahi chu kahe bep e.
Twi salum a om lhonnin,poun ho eipha peh lhonnin chiho abol kah lah lhon chun kalel behseh jeh chun banglhang'a kagah lup leh kana ihmu mil tan mang khat kamu e....
Kanu chu toh kapa lhannin kache lhonnin,chia chun kanu lhase tah in akap e.
"Min..pa ven neida lhah jou lhonna pat hinkho nopna kiti katouh lhonpoi.Boipu jeng jong school kakai sah jou pon,adei angaijeng jong kape joupoi..
keijeng jong kahin kho hi agenthei val tan nang naum na a Pa komin kahin kho eilah peh lhon dingin hinsei tan..."
tin lhase tah in akap e.Kamang chun kanu chu kapan eihung pui doh pieh tan,lunggel neilou bangin kachangin eina da lha lhon tai...
Lhase tah a kaka leh kahung kap doh in kahung king khange..
Jingkah nidan 1:30 lang ana hi tan,Kimneo chu atou na a ana lulhu dit det in,Lhingcha vang chun kanu keng ho ana sot peh e.Kanun paodoh lel sasan"Boipu...Lhingcha hi hung khel in akhop val ding ahi taije..na emut lhuh apat eisot pieh ahitai.." ahinti chun kaki phalam in gakhel di kati leh ahung lunghangin nang nu le2 nahi sah a nachu ti kiphat lam ham? ajo teng kaga emut san ding ahi"tin tot toh tah tokop in ahinsei je.
Kaki dai2 lhon leh Kanun "Lhingcha,Boi...nei ngailut lhonjeh in kaki lheh jenge..tujan chu nang ni hung lhon hih le chun kahin kho ajoni hung hi tante." tin ahin seijin Lhingchan "Heno..Ken katoh dinga lom katoh ahi..." ti chan bep in adon but in kanu akeng kham ho adam mo ho themkhat a olphat chun Lhingcha jong kichol dingin asol tan kenjong "Lhingcha..gaki choldo tan,kei ka imut ahitan ahinlel kit beh seh leh hinsu khang nange.." tin emu dinga kasol leh anom pongsan pon a emu nomlou mong nahi leh koi sol khoh nahi hih e tin kasol tapoi.
Lha ejat kikhen nung jou ham chun Lhingcha chutoh thakhat in katou khom kit lhonne.
Amel chu kavet jiteng lungmon nan kadimjin a o kajah teng kipa nan kadim ji'e..
"Hemin..neivet dan chu neimu khah lou abang jenge.." tin ahung tot in kenjong "ahi poi..Lhing.. ven nang ngaina in sun le jannin kamao jin,janteng jong leh ihmu mon KEM CHUNGA nang ngainan kamao2 ji'e..tu tobanga itou khomkit dinghi kana gelpha poi..namel chu kamit lha a aum ma kachanga hinkho kahin mankit teng namel chu kamai a abeh den thei nadinga kahin vetjoh ahe" kati leh amitlhi valset chu abeng nou chitchet lai chun ahung longlhan amitlhi chu katheh peh in kalhem e..
Kachunga ahung ki ngaijin "Hemin..namel mulou a hinkho kaman jiteng katahsa hi lhagao neilou a hing toh kabangjin,louva koun khatvei2 inlang nahung phah jap jia eki muto teng nangin neihou jihih jong le chun etih leh namel kamu dem tin nitin in kangah jing ji'e..tujan jong chu Kimneo kaga kitiem a nalou umna a chu hungdi kati leh na in u avah phatna kahung lut pa lhon ahe" ahin tie kenjong "ahipoi Lhingcha nagel khel ahi..kahin houji lou na chu Ka U Lalboi toh kilungset nahi tah jeh a chu hou ding kanop ji vanga kihetmo sah kahi ji ahibouve.."
katileh ahung lunghangin "nangin He Lalboi toh ki ngaijin nati manna chu kaki ngaipi jeng diham....Dongma jong ni aneije.Tia kilungset sangin ki ngailou chu pha kasa joi..Lung jong kalungset thei mong2 poi.." athusei chu ajop paijin "He Min..Kada kacham louva kichen pi di eitin hichi jeh a chu kapu te inlanga lekha athah a sim di tokop a jing leh chedi kati ahitai.." ahin ti chun seidi kahe tapoi..
Eilungset jeh in kaki pah in,eida lhah ding ahijeh chun kalha ase e.
Kenjong kakol chah teh tan,"Lhingcha cheda theile chun kati e..hinla nangbeh lekha phatea nasim di chi apha in,nache di ahi jong leh genthei kei nahin lungset jing hi haimil tih hinnei hih in o...?" kati leh "Hemin..neitiel khou jeh in kaki pah e..thinan eikhaen tilou in kikhen kit tapoi te o..nang jong min epi seijongleh lunglha lou in eina ngah jingin" ahin tie.Jingkah nidan 4 am vel ahung hitan Lhingcha jong jinga kal soung doh di ahijeh in aloiinu Kimneo asu khangin achephei lhon tai.
Jinga koun Lhingcha melmu lou va hinkho mankit ding chu athi ding toh kaki bahsah in hinlah chelou thei ahipoi.Jing nikho avah in Lhingcha jong ahung kigo doh tan khomi ten kanu damlou ahung ve un,kenjong khopam chanchu kaga thah e..
Eida lhah di chu kagel thei hih beh jengin hijong leh cheding ahitah jeh chun amitlhi loung chu katheh peh in kap pumin Lhingchan "Hemin namel mulou a chomkhat bon kium theilou a kum khat langset namel mulou va umding kanom poi,neilungset leh cheda ing kating lungtup molso tahi te ahin tin kengjong ahipoi Lhingcha echapang jep in nang jong lekha nahin simma kei ema hihih jong leng nang beh in nule pa lungtup molso jo tan katin kanei sun ka khut jem kabu chu kasut in kabu peh in"KA KHAOKHI NAHI TAI katin.... nale kha sim na a pontho inlang neihin hagel jival hih ta o..nahung kitding kana nga jing ding ahe o" kati leh kapthim nuithim pummin "henge"ahin tin mitlhi pumin kama sang lang lhonna Kimneo leh anu che chu agah delin keijong kahung kinung le tai.
Kanu jong anat a oldom tah vangin che le vah le thei ahilou jeh chun kachangseh in lou kaga koun jin abang komleh loulai jin kamao jin angol toh kaki louji e.Kum le lha ache jingin X-Mass leh New Year ho anai tan chi kum ahin thing aki manlheh jengin hinlah thing kimat chu keiho kho dingin ngolna ana hijoi..Haosa pu kapa neo jeng jong ju khamin kholai a akisen jingin khomi te chu aneo alen umlou in khamna theija angol gamtaove..Genthei aki hijeh in keivang chiho bol ding chun kilom kaki sajou pon,hinlah kaju don lou jeh chun kaloi ho tampi thet in kaum jinge....
Kanu khat vei kom2 adammo tengleh kalou va koun 25km a gamla saijang chanchu thing kahin pojin,idu ingai jeng jong nelou in kasum mu chasun achun lou ho leh insung thil kacho jin khatvei komleh nule pan hahsa tah a school eina kaisah laiho chu lungin alang jie.
Khomi ten gari gari in thingkai jongleo kenvang kaidi kham kaneilou jeh chun thangset naleh lunggel nan kadim jin "O....kapa hi damnalai leh keiho intoul injong gari kingan tin' tiho kahin geldoh jiteng lhaset nan kadim jie.Khat vei2 leh "O GENTHEI KAHIN KHO HI kile lou ding hitam?? kati jie.Lhingcha jong kahoupi khah tapon aman jong eihin hou khapou ajeh chu phon kichoi lou,kichoi jong leh ntwrk umkit lou ahi.
Kum 2 lang achetan nikhat hi kaloipa James in "Baai..Jingleh Lhingcha hung di ahi tai.." eihin tipeh in hinlah chipa hin eidai hinte tin kagele..
Tahbah in ajing nikhon Lhingcha kum nilang kihou louva kaum jou lhonnin amel kamu tah bah in kaki pah lheh jenge.Hinlah Lhingchan eimu chun ndang toh abang tapon hou ding jong eigo tapoi....
Kalunggel chun 'ae..ama ho tua lekha them hitao va eiti ki apbet but jenga milah a houdi chu eija chat hinte' hinlah kum hijat pi kingah a nadam hinam behjong tithei a umlou,eida lhah lele chu kalha ase thouve..A inn nuva kaga kholai leng jin hinlah eihoupi khah tapoi..
Kalha ase in che jong kacheji tapoi..
Nilhah khat vadunga kisila kache leh Kimneo jong a school kaina akoun ahungdoh in lampi a kaki muto in Kimneo jong ana hoi mong mong taije.Kimneo in "ash..hemin nana hoi tana e..Lhingchan namu le chun vang..." tin eihin daijin kenjong "kahoi bah hija eimu a houdi jong eigot lou hinte" tin kaki dai lhonnin Lhingchan lekha eihin thot chu eipe in keijong in lhunna lupna chunga simding chu kangah lel lheh jeng tai.
Ale khathot chu kasim leh..
"Ka lungset pen Hemin..
Damma eki muto thei jeh in pathen kahin thangvah e.
Kache ding koun na neivai lhah na cheng tu ni channin mil tih kanei thei pon,
kale khasim na injong nang dingin taona kahin mang jingin,
chuleh kanu ahung teng nagenthei thu ho aseijin athusei hojong ngaithei lou in lonlhin kalong jie..
Laidang tampi hungleng jong leh kahung kile kit na lungtup imolso dibou chu kangah lel in,tun kahung lhung tai..
Hinlah hemin kanei ten hung thum di eiti tao vin kanu le kapan jong aphatsah di kaging chai..hinlah nang toh ki khenna hinkho mansangin Khulsin ding kanom joi..
Kahin kho hi nang thu thu ahitai..nang khut in aume...
kana seisa bangin neilungset leh lungtup molso dingin kangah jinge..
NA KHAOKHI SA keima Lhingcha."
tia kisun chu kamu mun kalung aboijin ajeh chu micha gah kipuija genthei thoh sah ding chu kanom pon,themkhat jong kiemlou a eina lungset jing chu pah jong kaki pah in chomkhat khongai tadi hite tikit ding chu ajoleh aneiten hung thum uhen lang Lhingchan kalungset lou jeh a kaga puilou in agel khadem tiho pou kagelin hijeh chun kanu doh dingin kagel tai..
Kanun "Pathen thilgon hijo tante....GENTHEI HINKHO KILE NADING joh hitan te..chenlang gaki puitan...."ati tai.
kanu seibang chun James kaki houpi in Lhingcha chutoh lungtup molso dingin khosung chu kada lha lhontai.Lhingcha nu chun eiphat sah peh in hinlah chijan chn Lhingcha pa chu ana khamin ka nu komma ana kitom in thadingin eina hole.
Kadei pen leh kangai pen toh kakho sah te lou jao va hinkho kaman lhonna chu hapta khat lang ahitan nikhat kaloipa James ahungin kapaneo(Kho Haosa) in anat alel a eikou2 jeng ahidan eisei peh e.Lhingcha chun ajoleh eikhen unte tin khosung chedi anom pon hinlah thinan eikhen tilou va kikhen louding kahi lhon chu kasei peh in,kholang chu kajon taove.
Ka inn uva chun Lhingcha toh kanu ana damlou chu kada lha in kapaneo te inlang kadel thojeng leh khomite ana dimset un Lhingcha nu le pan jong mitlen tah2 in eina ve lhonne.
Kapaneo chun eimu2 in akap tan kakhut chu atuh in "Boi...kakhel naho nei ngaidam tei2 jin,nei ngaidam jouding hinam???" tin eidonge.Kadonbut in "Hepaneo epi jeh a ngaidam thum nahim keijoh in ngaidam kathum didol ahi..." kati leh "ahipoi boi..
Haosat hi keichun hinkho sangin thupi jon kagel in,haosat deijeh a napa chu mi kana thasah ahi...."tia ahinsei chu kalungsung tienga kisun abangin,kum hijat kanu toh genthei kathoh chu lungin ahung langin,kavou jang anan seidi jong hemon kaume.Kapa that kahet doh2 le thadinga kagel chu kama sanga lum thiding koun kapa neo ma2 ahin,Oh Kahin Kho hi eti mong2 hija ahahsa langbou kato ham tia gelbou chu kabol thei pen ahi...
Alangkhat na bolkhel tajong leh mijouse masanga athepmo na athi dikoun a aphoun kaki pahjoi...Kapan eina hil naho chu lungin alangin Seithei mo sasan kap pumin kalha mounin "ae..hepaneo chiho pou chu seita hih in achesa chu achesa ahitai..kapa jong khatvei hijong leh kihou limpi thei hileh midang sanga napa neo vin kahin kho alah chu kalung among joi tin te..nache a naki muto lhon teng nachapa Seiminthangin ei ngaidam ahitai..phat chesa ho gel doh tahih in" tipeh jon...tin kalha moun mai2 e.Kapaneo chun Lhingcha pa kom chun "Kachapa hi nacha nu toh kicheng hi ana khen hih beh in o....??" ati chu asei chai mai2 in kapa banna kaki ngaina kapa neo injong eida lhatao ve.
Kapa thini chu avelin lunggin alngin,Oh....hinkho genthei kithoh chimset sa chu aveiin ahung lhung kit e..
Kum tampi achetan,Kapaneo athijou apat Haosat kapoh najong kum 3 alhing tai.
Pathen lungset in Kapan haosat ana pouh lai a sangin inn atam jo tan,ka in chen jong adet tai.Cha ni (Pasal khat leh numei khat) kanei jin kakho nung hinchon thei dikhat pasal kanei jeh in kaki pah lheh e.
Hinlah Lhingcha pa chun khat vei2 akham jin "kacha nu lekha simlai nana kichenpi" tin eihou sal jap2 ji in Lhingcha leh anu aki thoji lhonnin aphoh ji lhonnin kasa lah2 jap2 ji nalai uve.
MORAL: CHAGA LE SIEL NAOCHAGA KILE THOU THOU
<><><><><><><>BEITA<><><><><><><>

CHUN LEH JO BAN NA'A KALHEN NAHI

CHUN LEH JO BAN NA'A KALHEN NAHI
By-Siehboi Chongloui
Thangboi hi migenthei tah insung khat a chapa changkhat a hung peng ana hin,apen jou lhagup lhin nin anu ana thi tan,hiti chun kum tampi apan mikhut noija sumlo in achapa chu anga akipoh jin ahin vah khang tan ahi.Thangboi chu kumsom ahung lhing tan ahi hinla migenthei te anahi jeh u chun thangboi in lekha ana sim jou pon,apa chu natoh le tham in anaki thopi jing in, chapang cha ahi vang in ainsung genthei nale apan ana genthei pi naho asum mil jou pon nikhat hi apa kom in asei tan ahi…Thangboi:He pa kanu hoija che ham?Kanu um le egenthei thou-thou diu ham?kanu mel kamu nom me,kanu kom in che hite tin asei tan ahi.Hichun apan achapa thangboi chu akolchah bet in mitlhi long pum in Chapa mivangse nahi…chule kei jong mivangse kahi naneo lai jin nanun eidalha hon tai tin mitlhilong pum pum in ahin sei tan ahile Thangboi'in chapang cha ahi vang in apa chu alha mon in hepa nang in kei vang nei dalha hihta na?kanu kom nache teng kei jong neipui ta na tin apakom in ana sei tan ahi.Hiti a genthei tah a apa toh ahung kivah hon kumsom le li ahung lhing tan ahi.Nikhat hi thangboy pa chu hadam mon ahung damo in apa chu athi kit tan ahi..apa thi chun thangboi chu kumsomle li alhing tan apa thilong chung a chun mitlhi longpum in Hepa epi dia neida lhah hi tam?genthei chagan hoi lang kaga suh di hi tam Hepa tia kakou di jong aum pon Henu tia kakou di jong aum tapoi tin hakap in akap tan ahi.hichun khomi hon Thangboi chu inn neo khat asah peh uwin nehle chah hihen sumle pai lam hijong le akithopi uwin ahungkhosah tan ahi.Thangboi chu kumsomni ahung lhing tan ahi.ama hi chapang sei ngaitah tah le mija them tah khat le Pathen gingkeo cha um jing ahi.hiti chun Thangboi in Pathen thilpeh a anagel le Pathen in keija dia eigon peh ahi tia akisan khat chu..KIMBOI kiti nungah khat alungset chu ahi tan ahi.Hi ti chun thangboy jin Kimboi chu latter athot tan ahi.
TO. Hinkho a dia kalunggel kingap nadingle chunle jo bana dia Pathen in eigon peh a kagel Kalungset pen Kimboi.Aamasape n in kalunggel cheng kasei masang in ngaidam kahin thum me,Ajehchu genthei sanga ken naheng a kalungset na kahin sei ding hi gel jong anagel phapon na tin kilom jong sapon na te hi jongle Kim…genthei na le haosat na a ve lou vin,khonung a kagenthei na le kachagatkile nale bana ding joh gel pum in Naheng a KALUNGSET e kahin ti hi neina gel them peh tei jin tin kisonglel pum in kahung taove keima.Thangboi. tin ana thot tan ahi.Kimboi in jong thangboi'in alekha thot chu amu tan akigel pan tan ahile nikhat hi kimboi nun thangboy lekhathot chu agamu doh tan ahile kimboi nu jong thangboi kom a din ache in thangboi jah ah!ven thangboi kimboi lekha nahin thot chu ken kamun kahinle choipeh tai atin thangboi chu alepeh tan ahi..hichun thangboi chun jahcha pum2 le kisonglel pum in alekha thot chu alatan ahi.kimboi nun thanboi jah a Tahbeh a kasei peh nahi jinei ding le chanei ding a nakigon le nachagat chankhompi numei kihol in lang kachanu kimboi hi hinsuboi hih in tin adalha tah ahi.
Kimboi nu in thangboi chu jinei dingle cha nei ding a naki gonle Nachagat chan khompi numei dang kihol in kacha nu hin suh boi da tan tia asei ja adalhah chun Thangboi jong mitlhi pum in ainnsung a lut in pathen heng in mitlhi vachut chut in hitin atao tan ahi.Aw pathen nang in neipeh kacha gat hinkho hi eti kathoh di hitam?Kanu kapa puldou le lhiso najeng kahinkho hi mihemten hounale taitom nan einei jong le Nangma a din Chaga genthei kahi naipoi,Nikhat le naheng kahunglhun teng kachagat genthei najouse bei tan tin kipana chamkim louvin eibom tan te..Aw kapakai nangin neigon peh hohi genthei keichan din hah jongle juijing ting genthei sanga hi kilhem tang e tia Patheng heng a tao chu Angailut pen kimboi jin anajan Kimboi jong mitlhi pum in Thanboi kotbul achun ading den tan ahi..HIchun thangboi in kot kikeu gin khat ajan kot chu agah hon leh..ven alungset pen angailut pen Kimboi mitlhi pum ah akotbulla adin chu amu tan ahi.hichun Thangboi chu akipah lheh jeng in hinla akicha tan ahi ajeh chu kimboi ainn a ahung jeh chun ainkoten heleo sugenthei junte tin kimboi chu kile tan tia asol lai tah chun Kimboi jin Heo thangboi Neihin lekha thot chu kamun keijong kakipahlheh in kakipa na thu le neiki nepi naho kagel jing in kamcheng a houlim pi dia kahungle kanun nahou nahojouse jong kaja in kei jong nakipa na a nakipa hu ding le nalhaset na a nalhaset huding in kapang jing e tin ahinsei tan ahi..Hichun thangboi'in anuthusei ho chu agel doh in ahipoi kimboi ken nalungset in ting nangjeh in genthei natam pi jumle jachat thoh jongleng nang kei thoh tabang nathoh ding kadei poi ajeh chu kalungset jeh in nagenthei d kanom poi,emajouse keithepmo ahi…genthei chaga kahi lam kihet doh louva nalhiso na kaso doh jeh in neingaidam in tin asei tan ahile,Kymboi jin mitlhi pum in ahin sei tn ahi heo kalhi so naho hi nagenthei nachagat jouse nasuh mil na dia lhisoh kahi kon epi sei hen jada jongle keihi nanga dia pathen in nagon peh chu ka hi lou ham?ven nei tah san in nanga dia dingdet kahi tai..atin Kymboi jin Thangboy chu adalha tan ahi.Hichun Thangboy chun sun nilhum jankhovah in akigel tan akilungst hon anu apa ten ahin het doh uva kynboi jin keijeh a genthei athoh dng khu kave ngam poi atin alhisoh jing tan ahi.Thangboy le kymboi kilungset na kum3 alhing tan ahi.hichun thangboy in nikhat kymboi chu kimuto pi din munkhat in akou tan ahile kymboi jong kipah tah in ahung in thangboi toh kipah le thanom tah in akimu to hon in LUNGSET THIM THU alal khom hon tai hichun nangle kei pang det jing hi te akiti hon in Kymboi ache tan ahi…nikhat hi kymboi ahung dam mo tan kymboi chu louin ah apui tao vin ahi le doctor pan thisan peh be din ahin hetsah tan ahi le Kymboi nule pa alungkham hon lheh tai Thisan tampi acho uvin ahivang in Kymboi thisan to kitoh khatcha aum tah lou jeh chun apeh be thei tapou vin ahi kymboi la alal cheh cheh jeng tan thi ding aumlai tah alungmit a amu alungsetpen thangboy chu khatvei beh mu ding anom lheh in ahi.hinla anule apa kom in la asei ngam pon anule apa akichat jeh chun thangboi ding agel toh Athisan akemin atha jong alha sam lheh tan ahi…Ninkhat hi thangboy in alungsetpen Kymboi dammo thu ajan alunggenthei pilheh jeng tan ahi.hichun amajong angailutpen Kymboi ve din louin mun lam ahin jon tan ahi..hinla kymboi nule pa umjeh chun akimuto thei hon tapon thangboi in jong Doctor pa chu adong tan ahile doctor pan adammo thu thisan peh be d thu ho asei peh in,thisan tamtah test kibol in ama thisan to kitoh khatcha aum loujeh in akipeh be thei tapon amachu athi ding dinmun a um ahi tai tin asei peh tan ahile Thangboy chu amitlhi apul jah2 jeng in…louthem pu kom chun keithisan tohin kitoh em ve in tin asei tan ahile Doctor pun aven ahile nangthisan hi peh thei ahi hijongle Kymboi khu na ipi ham?tin ahin dong tan ahi.hichun thangboy in ahinkho thusim le Kymboi toh akilungset nahon thusim asei tan ahi ahin,hiche kathisan hi thangboy thisan ahie ti kymboi nule pa nahet sah louhel ding ahi tin asei tai.Hichun Doctor pun thanboy thisan chu hai 2 aladoh in Kymboi chu akhaipeh tan ahi..Kymboi jin thanboi thisan akikhai chun alung ahunglim lah jeng in atha ahung kido doh tan ahi.hichun kymboi nule pa akipah lheh jeng hon in hinla koithisan pen jeh a kachanu hi dam ding dinmun a um hitam tin doctor pu adong kha hon pon ahi..kymboi anule apan thangboy jin kimboi thisan apeh jeh a tha lhasam tah le lungvai genthei athoh naho ahepou vin ahi..Nikhat hi doctor pu Kymboi nule pa heng a ahung in ven kymboi nule pa nachanu hon hi thiding din mun a ana uma a kenjong alona ji kana het talou chu ahi tin aseijin ahi.chule doctor pun Kymboi nule pa jah ah,michaga migenthei tah le mithet um tah khat aum in ama chu milungset them mingailut them ahi tin asei tai.
Hichun Kymboi nu in Thangboy ahou na ho chu agel doh pai jeng in doctor pa chu adong tan ahi amachu kaki mu pi thei d ham tin asei tai hichun doctor pan kymboi nule pa chu thanboy kom a din apui tan ahi.Thangboy chu mitlhi longa ana um chu kymboi nule pan agamu hon in Kymboi nu chun Thanboi khut chu alan Boi nei ngaidam in ken kana het them lou jeh in nagenthei nale nalhison nading thu tampi kanasei doh in 2nin vang nanga kon in Genthei chaga ho loupi nale mingailut na chule amanlud dan kahe tai tia mitlhi pum a Ngaidam athum chun..Thangboi jin Heno emajouse kei thepmo joh ahi keihinkho keo hilou va midang hinkho jong kangailut khahtha jeh in nalhiso na kabol doh tai atin,Kymboi la epi ti hi tam tin adong tan ahi..Kymboi nun Kymboi chu akou win ahile kymboi jin thangboy amu2 chun ahunglhai tho jeng in thangboy chu akol chah bet tan ahi le..Kymboi pan chate ni Nakilungset nahon Pathen in phatthei naboh hon in tin Nikhat le Loupi tah a japi angle Pathen ang a nakigom khom hn ding ahi tin Thangboy le achanu kymboi chu phatthei aboh tai…Hichun thanboy le Kymboi jong akipah lheh jeng hon in ahi…Phat chom khat jou vin Thangboy jong ahung dam tan Thanboy chu inlam jon din kymboi toh ahung hon tan ahi.hichun Kymboi nule pan thanboy chu phatah in ajen le hon in nop tah in achengkhom taowin ahi..Phat ahung che jing in Thanboy le Kymboi kilungset na kum10 ahung lhing tan ahi.Nikhat hi Kymboi pa chu thangboi kom in asei tan kacha nu hi phatah a nasin a tahsa lam hihen lhagao lam hijong le natil khou jinga Insung nom chu nasem khompi ding ahi tin asei tai Hichun Thangboy jin jong heng hepa keihi ama a kahin ama jong kei ja umjing ding ahi tin asei tai hichun Kymboi pan thangboy chu akithang at pi lheh jeng in achanu kymboi jah ah ven kimboy nahinkho ana bei ding tasa chu thangboi jeh a dam doh nahin nangin jong thangboy hi naja a, ama dia kitah tah a pan nalah a christian insungnom chu nasem doh hon ding ahi tin achanu jong aseipeh tan ahi..Akilungset nahom kum10 alhing ta lhon in Kymboi nule pan Japi angle Pathen angin loupi tah in kichen na chu asempeh hon tan ahi…hiti chun ahungki chen jou phat tampi ahung che jou tan Thangboy le kymboi kitah nale pathen houdan Pathen angailut hon dan cu misei phat le tahsan nalhingset Christian insung nom chu anei hon tan ahi..hitichun kymboi le thangboy jong Pathen a dia tahsan na lhingset le haosa tah in ahung cheng hon in muntin gamtin a genthei chaga ho avil le g hon in pathen thule lhagao vin chimtih nei lou in ahet kham kham hon in Pathen thu chu aseile jing hon in ahi…Hitichun kumtam pi Pathen lenggam na lungkitoh tah le ngailut na nei tah a,Pathen thu ahin seiphong jou hon chun Kymboi jin pathen in apeh alaigil ga masapen ding chu ahin vop tan ahi..hitichu nao ahin vop jou lha8 chanin Kymboi chu tui khai din tuikhuh lama ache a tui chu aga dom in ahungkile tan ahi le, lampi lai a chun song halkhat akilhokhah in Kymboi chu alhu in hichun kymboi chu ahaibing tan ahi.khomni hon kymboi achu ti chu amu phat un gangtah in Thanboy chu ahet sah un ahi le Thanboy jin kymboy chu aphongdoh in lungna tah in akap in apeng tan ahi…hichun apet pet in Hospital munlam ajon un ahi le Doctor pan Thangboy jahin in Nacha hinkho nadeijoh em?ole nagi hinkho nadei joh em?ajeh chu acha chu ahin le anu thi ding,anu ahinle acha chu thiding dinmun ahiphat chun Thangboy jong mitlhi long pum in doctor pa kengbul a chun akap den tan ahi..doctor pan thanboy jah a phat agei masang in nalunggel khat chu sei jin tin adong tai,hichun thangboi in Pathen in eipeh kagi le kagou chan masat pen hi eti apul kadou ding hitam,aninin kangailu in anigel in kadei jin hoiche pen kapai ja hoipen kalah ding ham?tin mitlhi vachut chut in asei tan ahile..doctor adonbut in ven thanboy pathen in Phatthei na in tin nacha hinkho sang in nagi hinkho joh kilahtan tia ahinsei lai chun..thangboy jin mitlhi pum in acha kom in boi Kangailu ma2 in kadei ma2 jenge hijongle lhase loujen in kanu kapan eidei poi tin jong gel hih in tin acha chu alhadoh in Kymboi chu ahinkho huhdoh na din doctor ho aboi jing tao win ahi….Hichun thangboi jong Pathen heng in akilhaset ham in akiphin tan ahi..Aw pathen kho kahet masang in kanu hinkho neilah peh in kapa toh genthei tah le mitlhi pum in kahung cheng in,kanu puldou na le lhiso na tang lou lai in kappa neilah peh kit in genthei na tam pi kathohjou nung gei jin jong kalhiso nading le kaka nading bou hinkho neikoi peh in, Genthei chaga neilou lhing jou lou keidin kachan ho hi ahah salheh jenge,nangin neipeh kagi le kachan gou masat pen chung a jong genthei nale lhiso naneipe kit in eti kathoh ding hitm,Aw pakai nangin kei themmo najeh leh bol khel jeh ahi le got na nei pen ahin,kagi le kacha chunga genthei thoh hahsat hokhu kave ngam poi…nacha kahi keijeh a kagi le kacha hi thi ding din mun a um ahi le lungset tah in kagi le kacha huhhing in lang nacha michonse kahinkho joh hi nei lahmang peh tan tin mitlhi long pum in atao tan ahi.Thanboy genthei thoh na le lhilon na ho chu koima ave ngam aum pon Thangboy hinkho genthei naho le lhiso naho jeh in mitampi kana asoh tan ahi.Hichan genthei athoh vang chun Thangboi in pathen sumil lou vin akipana jong pathen heng in asei jin alhaset najong pathen ahetsah jing in ahi…..Thangboy lunggim tah leh lhilong pum a aum lai tah a Thangboy jin gao va thu kisei khat ajah ,Ven thangboi nagi leh nacha hinkho khu huhhing a um ahi lungmong sel in um in ti ogin khat ajan..hichun thanboy chu atouna mun akon in akipat doh jeng in Pathen chu athang vah tan ahi.Hichun Kymboi le avop naosen chu doctor sei dung jouin ani hon a hunghing ahi hon tai tia ahung sei u chun Thanboi le Kymboi nule pa chu akipah lheh jeng un ahi.phat le ni kho ho ahung che chen kymboi chu nao nei ding nading phat chu ahung lhing tan Chapa khat anei tan amin chu Lalneo asah hon in Kipah tah le lungmon sel in aum un phat le nitin in Pathen kom in kipana seijoulou aphong jing hon in Christian insungnom tahchu Thangboy le kimi in adin alolhing set tai.
  

MIT A MU THEI LOU LUNGSET



MIT A MU THEI LOU LUNGSET
WARNING: the character in this story does not resemble present days character.
Thusim esim masang u vin het dia lom tah....
1. Bembom: hichi hi nungah thahat hon themgao khat jao na a thilha numei achou nao ahi.. Pocha (basket)khat na thilha numei a lam sah uva,,hichi pocha chu akhut na atuh ding,, thilha numei nu chu alel vah leh,numei nu chun ajo t na ahi.
2. Aki khai lih pasal hi henlang numei hi jong le,, thikhol mun in alha thei pou ve aki t, ajeh chu aki khailih nao khao chu aki o le2 jiu vin twi ho asu neh g uve..
3. Pathen chanu: hichi thucheng hi e pu e pa te in thilha ahou lai u va thilha chanu te asei na ahi
SIM PAN TAO TE:...........
Kum 3 lhin jou vin, hichi gollhang pa hi inn lam jonnin ahung ki-le tan ahi. Thinglhang lang chu avet leh lunghel nan adim in, ama jong a dongma nu mukal angah lel in ahi. Khomol alhun na hin ju le va te jong phulou helou vin athip tan, hui ahung nung ngin chuleh mei (fog) ahung kai tai... Geldoh lentah khat alung ngin akilang tan ahi... A t jong aja den tai.... EPI jeh hintem? Veu hite....
Kum 3 masanga chu hichi gollhang pa hi haosa te chanu toh ana kilungset lhon ahi..Haosapu hin chanu 2 aneiyin, achanu aneo jep nu hin jong gollhang pa hi ana thim lungset ahi.... Hinlah a u toh akilungset ahet jeh in upai aneipoi... Pasal pa hi mi genthei,mivaicha, meithai cha ahi jeh in, haosapu in ana dei pih poi.. Numei nu in alungset na joh asan jeh in akikhen thei lhon poi.
A khosung mijousen asei thang phat u vin,, haosa pu in jong gollhang pa chu akou vin, hitin asei pih tai, "" chapa ka cha nu toh kichen d hi gel da tan, achuti lou leh nahinkho nachan lo d, chule khonunga nang beiya na nu hinkho d gel in''' a t pih phat in, gollhang pan in jong hi tin adon but tai,," hepa ,, tunung tu ban le nacha nu toh kimu to taponge,, kanu jng ema nei lo pih da taovin '' tin atao tho tai... Hichu amajong inn lam jonnin aki le tai.. .
Inn alhun chun anu komma hitin asei tai " henu thing bolla kapot doh d ahi, ka potdoh hi koima sei pih hi in a t.. Haosapu in agih na ho jong asei pih in ahi... Ajing in jing ahcha khon masangin koima het lou vin ana pot tai.... Haosa pun apot doh ahet phat in aki pah lheh jengin ahi....
Anaonu in a u nu kommin thuguh jouse aga sei doh phat in, amanu jong pasal pa inn lang ahin del tan ahi,,,, henu,, ka u lah am? tin adong tan ahile,,, pasalpa nu injong hitin aseipee,,,jingkah matah in achi na d jong sei lou in apot tai,,, numeinu jong a kap pum in inn lang ajon tai....
A jing nikho chun numeinu chu ahol mo taove,,, nikho achal lin hapta jong akichai kit tai,... Numeinu amu deh lou phat un, pasal pa anu kom chu achi u vin adong taove,,, thu sang ahi phat chu, anu in jong asei pih tai,,,, boi ema vang hin lo hih beh un ati...
Pasal tampi haosapa thusah na noi in pasal pa ve lhi dingin akon taove,, numeinu chu ana um le voh lih den dingin haosapa in athu lhah in ahi. Amun alhunun, jingkah a pat jaan chan a um chan le ana toh chu avet u leh numei nu him2 amu ta pou vin, amaho jong achi u vin gollhang pa kommin thusoh chu alhut pih uvin ahi. Gollhang pa jong akigo in, amahotoh inn lam jonnin ahung taove...
Inn alhun phat un, pasal pa jong akichol lin, nilhahlam ahi phat in ahung pot doh leh, mijousen ave jengu vin ahi.. ajeh chu alungset nu chu akom in adingin pasal pa khut aki tuh kit nalai ahi... Pasal pan ema ahet phah lou ahi.. Hita chun pasal pa um na jouse a chu numei nun ajui jing phat in,, miho chun haosa pu kom alhut tao vin ahi.... Haosa pun jong pasal pa akouvin asei tai,,epi da neijou lhep ham,? Ka chanu nasel chu neihin pi doh uvin a t tan ,,,, pasal pan jong, hepa nei tha nom jong le akhoh poi, ahivangin na chanu kasel poi tin akiboi taove...
Akiboi lai tah uvin kho chaga khat ahung lhai lut in apeng jah jenge,,,Haosapu2 nachanu hi din ginchat aumme,,, khomol la hun numei akikhai lih ka mudoh e,, tin haisam go leo vin asei phat in,, mijousen amun lang chu adel tan ahi.. Pasal pa jong aking dot e,,, mijousen amu u chu numei nu lha ahi ahe doh tan ahi.
Numei nu naonu ahung in asei tai,, he u ka u toh nakidei lai lhon nin jong ken kana lungset ahi,, tun hikomma kon in jam doh tan, kapan nahing hoi lou d ahi,, ka u thi chu akhoh ta poi nang vang ka itt tai ati,,, hichun gollhang pa chu ajam in,, kum thum jen ana kisel ahi....HICHU KHOMOUL A AHIN GEL0DOH CHU AHI:::Ama jong kin tah in khosung ahin dellut tan, ahaisamdeh chet ne,,, . Anu in amu phat in akipah vallin akap jeng tan ahi.. Haosapu in gollhangpa ahung tai t ahet phat in kimu to pi dingin ahung tai... Gollhang pa chu akichatai,,.. Haosapun ei hing hoi lou d tai a t...
Hasaopu ahung lhun phat in gollhangpa chu akoi in boipu nei ngaidam min,, nakilungset na lhon ana sutan da leng kachanu jong hing nalai dinga!!! Ha kap in akap tai,, boi,,,! Kacha aneo jo nu in BEMBOM kichem dingin aki tep tai,,, ajo lou le thi ding ajo le nang na lungset hi gui lhung ding tin kitep na asem tai a t tai....
Chuphat in gollhang pa jong kin tah in numei nu kimuto pi dingin achi tai.... Numei nu chun gollhang pa amu phat in,,,He u tin akol det chet tai,,,,kakitep na a guilhun ding kaki nemme atin amitlhi along jengin ahi...
Gollui laiya bolding toh ding ti a kitep chu bol tei2 ahi jeh in, numei nu jong akigong tai....BEMBOM KICHEP HI T JAT UMTAH AHI, NUMEINUIN AJO LEH AMIN KITHANG AHI. AJO LOU LE THI DING TINA AHI:
Numei nu jong thempu buh (hut) sungin alut in pocha chu alan akhut phang in akoi tai.. Thempu pan jong phun asan in doithu alha tai,,,, """Pathen chanu lah a akisong pen2,, hi lai hin Mihem chanu kom najem hunglhang doh in'''' a t leh ,,Kot le window ho aki hoh in hui lom in ahung leng lut tai,, pocha chunga chu alam pan tai.....
Chomkhat jouvin mihem chanu chu alel cheh cheh tai... Akhut phang a pocha sunga a lam nu chu ahat cheh cheh tai.. alel mong2 ding phat in, Thilha nu chun themgao pa chu gaovin ahin kihou p tai,,,, O Thempu nungah nu toh kaki hou thei nading lam p neisem pih in achu t lou leh thi tei d ahitai,,ahin t tai,,,,Koi nahim t a themgao pa adoh leh,, thilha nun jong a u nu kahi a t tai,, themgao pan jong kidang asan anaonu toh kihou thei na d lampi asem pih tai,,,,
Aw kanao,,, a t leh ,anao nu chun a u nu chu amu tai,,, amit lhi along gel lhonnin ahi,,,, aw he u edia hiti a hi na um ham? E p da nang pen tah BEMBOM kichep na a nahung ham ati,,,Bembom kichep na a hi a thi se ho bou vin pan alah jeh a chu anao nu in hiti chu asei ahi..
"Boi keima hung lou hileng nahinkho kichai d ahi,, nakitep ni a pat chu keima nang huh dia kana kitep ahitai ati,,, tu a hi thi khol munna mijousen ei thei da ahi,,hijeh a chu min ei ja na dinga keijong nang toh kitet dinga kahung ahi.... Hinlah kalungset khat kachan jou lou nang dia chan thei na din mun a um tah jeh in keiman losam na chang mai tange",,,a ti tai,,, amit lhi aput chut2 in anao nu jong achu t ka tai...
Nommin inncheng lhonnin,, cha le nao hing lhon in a t in a u nu chu pocha a kon akum lhan mitlhi pummin thi khol mun ajon tai.... Alang khat na anao nu gal ajo sah tai.... Chu jouvin gao thu a kon ahung lim tai,,, agelle alai ana vallin ha kan akap kittai..
Gal ajo ahi phatin haosapu in jong,pasal pa toh lou pi tah in agom lhon tai....
Hichi ni a pat chu a u lha jong alang tapoi

Friday, February 24, 2017

KUKI GAM TUNDOH NADING LAMPI

KUKI GAM TUNDOH NADING LAMPI

By Mark Haokip

Introduction: HISTORICAL RECORD TOH KITOHLOU POLITICAL MOVEMENT BOLNA KUKITE CHEKHIEL DAN LHANGPI

Political Demand/Standpoint kiti hi factual historical record dungjui’a kibolji ahi. Ahin, Kuki te’n political movement ibol houhi historical record dungjui’a kibol ahi itiuvin ahivangin historical record toh akinungngat in ahi, hiche jeh’a chu progress imacha umthei jilou ahin Politics a ‘Chekhel’ ihiu ahi. Hijeh’a chu, historical record dungjui’a kibol hijong leh agam-alei chu history in iti record abol ham tiho vettoh a chuteng hiche dungjui’a chu agam tundoh dingdan kiboipi ahi. Kuki history in igam chu iti record abol a Kukite’n iti politics abol em tihi hetchen angai in ahi. Historical Record toh kitoh louva Political Demand ibol khah diu chu manthahna chunga manthah sonna hidoh ding ahi.
   
Kuki te’n Political Standpoint athah sembe, ahilou leh khel lele angaipoi; Kukite Political Standpoint kicheh tah’a umsa le ana um jingsa ahibouve. Kum 100 sungin Kukite Political Standpoint nivei bou akikhel nalaiyin adangse hi eimahon ikisemthu maimaiyu ahin, hinlah eihon hicheho chu hetdohna lungthim ineipouve.
   
Kukite Political Standpoint masa chu March 1917 Jampi Convention nikho chun anasem uvin ahi, hichu British te bangol noi’a kon Kukite zalenna gam pumpi venbit ding, tithu ana hitai. Ahinlah, chuche phatlai’a chu Scientifical & Technological advancement leh modern economical development, Education toh communication development in Kuki gam ana lonkhum manlou jeh in ana Chamlhat jingsa Kuki gam chu Pu-le-Pate hon British ho’a konin ana vengbit jou tapouvin ahi. Hiche chu Political Standpoint masa ahitai.
   
Political Standpoint anina tuni channa tohmolso nailouva um chule aumlam jong ihetdoh loulaiyu chu ahile melma British hon ana suhsetsa Kuki gam avel’a nungsemphat kit ding hi ahibouvin ahi.
   
Kuki History kisundoh hon jong eiseipeh’u chu hiche gam nung semphat kit nading lampi eiseipeh nomu ahin India noiya lhuhlut a gam lentah pi chu state neocha sodoh a aumdoh nading thu himhim apang poi. Hijeh a chu Kukite Political Standpoint kicheh tah ahidan leh tulai’a standpoint ilahkhel’u ahidan kahin tahlang ahi.

Kuki Uniqueness History toh kitoh chat’a Kuki hiding chule gam delding ahi. Hichepi hi hedoh louva Kuki mina politics bol ho jong colonial status Kuki toh chun ka Kuki hina hi kitoh hinam ti hephalouva natong ihinalai uve.


1. India leh Kukigam
   
(a). Agomlam tah’a sei dingin India gam hi Muslim leh Hindu teho Lengam ana hi. Leng lentah tah ana umuvin, hiche lenglen ho chun Princely State tamtah ana semdoh/inchon uvin ahi. Achanu ham, asopi ho ham, achapate ham chu Lengpa chun ana inchon a Lenggam khat ana tundoh peh’a ana vaihom sahji ahi, hiche ho jouse chu ‘PRINCELY STATE/KINGDOM’ kiti ahi.
   
Mi ahekhel ho chun Kukiland leh hiche princely state hohi category khat in amu uvin, ahekhen thei pouvin, Kukiland hi India dinga achanu ham or achapa khat hamtoh kibangchat in value apejiuvin hiche hi research lhahsam jeh’a imit’u hahdoh thei hih’a leh lungdon manna iseijiu joh ahi. India gam kisemdoh na dinga chu hiche princely state jouse chu kigom khom uva Indian Union noi’a lutchaikei uva chu’a kona chu India chu Sovereign Country khat’a phondoh hunghi ahi.
   
Kuki gam chu neo lheh jong leh India sunga um princely state khat toh level kibang ahipon Sovereign Country khat joh ahibouvin ahi. India le Kukiland chu sovereignty nature a level kibang chet ahijoi. Hiti ahi jeh’a chu Kuki te’n Indian Danpi (constitution) noi’a State aneithei nading mun umtheilou ahi. Kum hitih chan hiche hedoh louva India noi’a political demand ibol’u hi achekhel ihinau lenpen ahin, chule Kuki Sovereign History chu India noiya state neocha muna dia kheldoh theina theina tha/political rights kineilou ahin, pum nei’a kineithei himhim lou ahi. Kukite hi India bahkai noi’a kihikha lou ahin hijong hithei lou hiel ahijoi.
   
(b). Indian Constitution hi hoilheh hen lang chule citizen hodia provision asem hou jong hoilheh jongle; chule Kuki te din duchat-chat umhen lang vetlel lel um jing jong leh Kukite dia kisun ahipoi tihi kihetdoh angai in ahi.
   
Indian Constitution chu princely state tamtah kiloikhom ho cheng kiloimatna ding leh hinkhom theina ding, chule khantou khom thei nadinga kisun ahibouvin Kuki gam chu achanga Sovereign Country khat a um ahin Traditional customary Law toh kitoh’a Constitution chom aneiding bouvat ahibouvin; chule Uniqueness of Kuki History leh Traditional Kuki Customary Law hohi achombeh, koima chondan toh kitoh lou ahin India chonna dantoh alonkhom theina ding lampi umthei himhim lou ahi. Tutun jong traditional customary law/system of traditional governance akinei jing nalai in hiche hi Kuki Inpi’n ajui jing nalai ahi. Hiche Kukite traditional constitution chu hoihen hoi hih jong leh, chule atha hatmo lheh jong leh koimachan asuhset theilou leh asuhmang theilou ding or suhmang theina ding right nei umlou ahi, ajeh ipi ham iti leh Kuki gam chu independence country khat’a record ahijeh ahi. Hichechu Kuki te dia Sovereign State nature ineinau melchihna ahi.
   
Kukite political subject chu India noi’a state muding igot’u hi bollou ding kibol joh ahin ahitheilou dan chu Loipi (Buffelo) sunga Bongnou (Calf) kipien doh sah got tobang ahi. Kuki history jong India noiya state muna ding thusim himhim apang pon, kivaipoh nan eimat vang uva India in Kukite chunga thutanna thei tha aneilou ahi. India gama Kuki gam kilahlutna official annexation record jong aumkhapon, chuche malah a igam’u hi India beh dia Kuki mina alahlut theilou ding jeh uva Kukigam douna lungthim pu’a ihetlou kah uva behkhat gamgi ana kikai khumu ahin gucha ahiuve. Thengtah seidi’a India hi Post Independence Era (1947) jouva pat tuni gei’a dia Kukite Cold War Enemy hijo ahi.
 
(c). India noiya Kukite’n State imudiu ahileh 1965 laiya Kuki National Assembly(KNA) in Kuki State ana thum chu melmu’a aumphat valset ahitai.
   
Achom lam’a seiding in Mizo National Front(MNF) in gam anadel chun Lushei Hills a bomb changei lhah in ana umin ahi, hiche chu country chom ahina dia lha-ong na dia bomb a kivailhah na ahitan, hijong leh Kuki min’a movement kibol ahilou jeh’a India in advantage akilah a Indian Union noi’a akoilut’a state khat’a asemdoh thei joh’u ahi. Amavang Kuki mina movement kibol ana hile vang India in akimatlut thei lou ding Kukiland chu Mizo ho jal’a semdoh ana hiding ahi.

Ahinlah, ihamtia Kuki Country chu nung tundoh dia ahung umkhah a ahile Mizoram chu Kuki history dungjui’a Kuki ahinauva kona Indian Union akon nungkaidoh thei hikit ding ahi. Ajeh chu Kuki history in record abol tobanga Independence State a akinung tundoh tokah a hiche history hi revelant jing jeng ding ahi.Ajeh pentah chu ahile minam dang ho history record ho leh Kuki te’a hi kibang theilou ahin ajeh chu history a kisun khu ivet leh British ho hung valut masang peh a jong Kuki ho ana zalen jing ahidan reflect abol ahi.

Hiti’a azalenna kisuhset peh ho gam nungtundoh kithei ahidan hi vannoi nampi ho kilolna UN Charter sunga Chapter XII, International Trusteeship system, Article 75 – 84 sunga kichen tah in akisunin ahi.

Kukite chun country aneinau thusim anei jeh uva India noi’a Kuki State kimu theilou hiel ding ahi. I-hamtia vangset pi’a India noi’a Kuki State akimukhah jong leh Kuki in sovereignty nature anei chu akisuhmang ding chule dingdoh thei talou ding joh ahi, alang khat a India in International law leh Human Rights noi’a maijumna akimu doh ding vannoi kivaipohna dan jaalou le juilou hidoh ding UNO Charter/Constitution jalou hiding political punishment tamtah amu thei ding jeh’a Kukiland chu country chom ahijing jeh a chu Kuki mina Indian Union noi’a state pehtheina tha aneilouvu ahijoi.
   
Hiche jeh a chu Kuki hohi Naga leh Meilhei isodoh nadiuva India in lungthim them tah’a ichung uva politics abolu ahidan matdoh thei ahitai. Hitiho umdoh thei nadia chu Schedule Tribe list a category muthei nadia kot lentah jong ana hon doh’u ahi; hiche chun tutua jong Kuki nam sunga kitomona alensah a ama ama kitum vaipoh a zalen tah’a umtheina ding tha apeh ahi.
   
Chule Kuki War of Independence 1917-1919 sunga British ho anasat chu mi lhomcha bou ana hiuvin, ama ho bouvin British ho ana sat uva hiche thusim chu vannoi het’a sutdoh ahivang a gaal bol’a pang ho bou chu Kuki hidiu tina ahipoi, Kuki atam’a tam ahi. Mizo le Chin tailou Kuki ahilam kihet talou hi hop-som lah a hop-ko tobang hiding ahin amaho hi koi ahiu kihetdoh sahna ibolpeh diu hi political action plan khat’a nei ngai nalai ahi. Hiche hohi ihet themthei lou jeh uva India noi’a district pou/6th Schedule pou/State pou adia lhoh senna ding kham bou lungthim inei hamhamu danin akilangin, ami-asa le agam hethei lou le hethem theilou, igam’a dia politics bola kisaboi thei chu Kuki nam le gam adia ngaichat hitalou hiel joh ahi. Phatah in gel’u hitin Thutah lampi’a chetau hite, lungthim le phat apamai lheh tai.

1917 – 1919 kum sunga Kuki-British gaal kisatna hi lhangphong’a vannoi het’a gaalpi’a kidouna ahin ama vang 1760s langa pat Kuki hole British ho hung kitohmo’a hung kidoupeh joh ana hitan; hiche kiboina sung chu 1919 chan chun kum 159 jen alut in ahi. Gaalguh apat’a gaalpi changei’a gamhuhna jeh’a British ho hindoute chu gaal thipkal kum 100 lhin nung jeng in jong ikhangdoh naipouvin ahi.

2. Kuki gam Suhbei nadia India Politics bol dan
   
(a). India in 1947 a Independent amu jouva pat inam hinau suhbei pehna dinga secret tah’a politics eihin bol khum’u hi hitin neibol uve ti’a ngoh thei jong hilou chule matthei jong hilouva lungthim them tah a eibol’u ahi. Ahivangin Kuki history chu melma British hon record phatah a ana boldoh jeh uvin hiche historical record ho chun ahin molphou sahthei diuvin aumdoh kit uvin ahi. History in record aboldan toh kitoh chat’a politics ibol tengleu vang koimacha adoudal’a hung pangjou lou ding ahi.
     Hijeh chun inam’u hi sedeh hen teldeh tajong leh ilungthimu lhahdai sah pou hitin amavang hitobang thutah ho tahsan thei talouva lung lhalhop thei lamkai iumkhah leu ikidalse diu chu nam damna hung hijo ding ahitai.
   
Ajeh chu Northeast India, Chittagong Hill Tracts, Arakan Yoma, Tripura, Manipur, Nagaland, Silchar, Barrack Valley leh Sagaing Division (Kangmang Phai) toh Chin Hills pumpi hi British hon Kukite lenggam ‘Kuki Country’, ahi tia physical/geographical map hoitah a ana semdoh uva, alet-aneo jong ana tetoh uva gontupsa ana koiyu ahi. Kuki History record boldan toh kitoh’a nam na tong louva India noi’a state khat’a kikhai teitei ding lungput a ikikanchah teitei leu Pu-le-Pa ten British te koma chamlhat nading declaration thum louva Thihnang(musket) le Ponsan ana thum sang uva nuijat umjo ahi, tina ahi.
   
Kukite hi political freedom dungjui’a tuni chana hi gam-3 a songkul tang nalai ihiuvin, hijeh chun India noi’a state ithumu hi jail sunga ji-le-cha neiden’a inchen khosah boipi ding kigo tobang ihiuvin, jail sunga ji neiden na ding dan(Law) in aphallou banga India noia state khat delding kitihi adan sunga kikoilut theilou leh chenglut theilou ahijoi.
   
Babylon Lengpa Nebuchadnezzer in Israel te ana kaimang a chule avaihom khum jou khonung a Babylon Lengpa Daria phatlai’a chu Israelte chu Babylon gama nomsa tah’a ana cheng ahitauve, hijong leh sohchang ahinauva kon chun Leng Daria in ana lhadoh uvin Israel Lenggam anung tundoh kit uvin ahi. Hiche tobang chat’a hi Kukite jong India, Burma le Bangladesh government noi’a geo-politics lampanga sohchanga kihenden ihinalai uve tihi hetdoh ngai ahi.
   
Hijeh chun 1919 kum apat ihin sim leh kum 100 lam songkul tang ihitauve tihi akichensat in isohchankal’u asot behseh tan ahi. History in Country khat ihidanu kicheh tah a eiseipeh uva eihetsah’u ahin eihon ngol manin imadondon piu iduchauvin ichandiu igoulo diu jong hilou hopi Pathen sangin itahsan jo tauvin; lungneona le ngolna chom chomin ilhugam tauvin nuijat jat umin ikilangdoh tauve. Hijeh chun, kinunghei utin eimaho lampi’a kichetaute.

    (b). India in Kukite leh agam thusim ahet hoisel ahijeh chun ‘Hopkhen&Suhbei’ (Divide&Abolish) policy eibolkhum un, ikimel-hetto uva ikipumkhat naloudiu leh ihatmo nadiuvin igam’u chu state 7 in ahomkhen uvin, adeh in Assam sunga hin abangloi asuhat un abangloi asulhasam uvin ahinau dihtah a-immang peh uvin eimaho deidan le kihetdan cheh in Tribe min chom cheh minpu in eibottel deh tauvin, kum tamtah achephat in eiho jong chichom nam chom cheh danin ikive tauvin ahi.
   
Kuki ho tamdan chu Dr. Horatio Bickerstaffe in ‘The Wild Tribes of India’ kiti lekhabu (pp.179-189) sunga hitin asunin ahi: “ The Kookies(Kukis) are numerous race whose proper limits have not been defined even to this day”, ati’n ahi.
   
Chuti ahile British hon Kuki atihou chu tukhonunga ihetdoh hou Manasseh hiho jouse jong hi ana seitha nau ahi. Ajeh chu Manasseh ho jouse hin 80% tobang vel kibahna inei sohkeiyu ahi. Hilai tah hi British scholar hon ana muchiet jeh uva chu Dr. Horatio Bickerstaffe jong hin ana sutdoh ahi. Tu khonung hin hiche Manasseh hi Kuki Country sunga Kuki ahilam kihetdoh talou ho holdoh na tools phatah a pang doh ahitan ahi.
   
Northeast India/Kuki Territory sunga cheng Kuki nam ahilam kihet lou Kuki ho chu: Karbi, Zeliangrong, Kachari, Bodo, Konyak, Singpho, Phom, Yimchunger, Khiamnungan, Chang, Sangtam, Tagin, Mishing, Miji, Adi, Notce, Wancho, Apatani, Bugun, Misi, Padam, Sherdukpen, Tani, Khamba, Khamti, Lishpa, Memba, Milang, Mishmi, Monpa, Nyishi, Sangkhen, Tangsa, Zekhering, Tai Phake, Ahom, Chakma, Meitei etc. ahiuve, tina ahi.

Kuki Politics chu Kuki Historical facts toh kitohchat’a ibol poupou leu chunga minam hohi abon chauva history in aminam hinau Kuki a chu anungkoilut chaikei diu ahi.
   
(c). Kuki Thusim leh gam suhbei ahithei nading in, malai pu-le-pate phatlai apat Kukite vaipohna noiya ana khosa jing Naga ho chu government in ahin mangcha jingin ahi. Hitobang thusim hoi nei ihijal un 1960s jouva pat chun Naga hon Kuki Haosa aching lailai holeh miching lekhathem cha cha tamtah ana thatdoh un ahi. 1990 apat 1995 sungin ‘Ethnic Cleansing Campaign’ eina bolkhum uvin hivachun mi 1000 val ana that un kho 300 val asumang uvin, mi lakh 1 val chenmun gemun neilouvin akoi uvin ahi.
   
Eiho la India danpi noi’a citizenship nei kihingal ahivang a chuchelai a chu iti dana India government in eina dondauva kihetmosah jeng theiyu ham, tihohi igelthah kit uva pha ahi.
   
I-nam pupiuva thagam a igam jouseu lahpeh’a chule inam hinau jong suhbei peh’a ‘KUKI’ kiti suhmanga umsah ding, chule history, language, culture le tradion inei jouse’u jong khelpeh/lahpeh a Nagate adia semdoh ding ana tiu ahi. Hiche hi Indian government guhthim policy-programme ana hijing ahi. Hiche hi hoilaimuna a Proof kimu em iti leh 3rd August 2015 nikho’a NSCN-IM Framework Agreement asempeh’u hin kichen tah in alungthim phat lounau ahin sulang tan ahi.    



3.NSCN-IM Framework Agreement leh a Future
   
(a)Hiche Freamework Agreement hi purely Anti-Kuki work plan ahin, chule practical tah seidia ‘psychological plan of attack’ tithei ahitai.
 
    (b) Hiche ‘plan of attack’ jona ding leh hiche’a kona huoidoh nadia Indian Constitution noi’a provision khat noi’a chanvou chan ding hi ahilou ding beh kibol kha joh ahi.
   
Ajeh chu India in eisuhmang thei nadiuva mulou ding chanvou eivetsah uva hiche ilungmon kah uva chu Naga Framework a jeptel ding, Naga kisohlou sese chu Mizo kisoh doh dia thang akamu ahi. Hiche jeh’a chu asunglanga Naga ho atildoh uva Naga hon Mizo ho atildoh son uva Greater Mizoram preparation aguh bolsah uh ahin, hiche lolhin sah nadia chu Article 244(A) alhangsap sah kit’u ahi. Hiche Article 244(A) noi’a provision chu greater Mizoram kisohdoh dia abol sonna’u ahi. Hijong chu ahoilheh vanga Kuki suhmang nading policy ahi.

(c) Naga hohin alungtup’u amulou diu hi India in ana hetchen ahi. Amasa chun Sovereignty ana del uvin, hinlah Fake History a pansa ahijeh’u chun India in vannoi mitmua aboipi vang uvin asungguh ah alungkham naisai pouvin ahi. Naga ho jousei kisuhthip nading lampi umsun chu Kuki hon thusimbu’a kisunlut banga politics iboldiu hi ahi.
   
Naga in ‘Sovereignty’ adel kitma chu Kuki gam le history jouse vallhum chaikei a mu ding atiu ahin vangphat umtah in ‘Ethnic Cleansing Campaign’ ana bol uvin ahile hichechun ana lolsam sahdel uvin ahi. Hiche kahlah’a chu India in jong Kuki gam suhmang nadia chance lahna aneisonkit’u ahi.
   
Kuki country suhmang nadia Naga hohi India in gaal manchah’a aneidoh kit’u ahi, hiche alhun thei nadia chu akinepsah uva Framework Agreement aneipiu ahi. Ahi jeng vanga Naga hon Nagaland state gam tailou adangse claim abolu hi hitheilou hiel ahi, ajeh chu Naga Issue chu India in atanchaisa ahitai hichu India noi’a state apeh’u khu ahin Shillong Accord chu akichaina ahitai, hiche jouva tuni chana abolu hi aduam manu ahitan, athahat manuvin minam dang ho lhemlhau henlang achung uva kichem jong leu akot kikhah ahitai, moh’a protest kibol henlang jummo tah in gitlou changing meithal in movement kibol leh kimumo ponte ti’a agel jeh uva abolu ahin Naga integration limit kichai ahitan valid politics hitalou ahi. Chule kagamu ahi ti’a claim abol’u jong Kuki gam ahidan India in ahehoisel in ahi. Nagaland jeng jong Kuki Country sunga um ahin adeh a Naga issue hi India subject hinaisai lou ahin Kukite subject joh hijo ahi.
   
(d)Framework Agreement point tamtah um jong leh ‘Sharing of Sovereignty’ leh ‘Unique Naga History’ thudol hi themkhat hilchen ute:
   
(i)Naga te leh India in Sharing of Sovereignty policy exercise bolkhom dia kinoptona aneiyu hi detmo ding ahipoi. Amani sungkah’a jong kithokhom ahi jeng vang uva atam chan joh ding kichulhon ahi. Sharing of Sovereignty leh Unique Naga History teni hi ‘Two sides of the same Coin’ ahibouve. Kuki gam hi Nagate leh India akichuna lhon agreement point hijo ahin, ahideh a chu aboncha India government benefit nading ahibouve. Naga te’n kum 60 val movement ahin bol nung uva ibol’a Framework Agreement noiya “Unique Naga History” flagship campaign ahin bolpan ahidem? Kukite Unique History chu 1917 – 1919 sung’a recognised kichai ahitai. Sharing of Sovereignty atiu vang hi agam thum jouseu hi historical record a Kuki gam ngenchan ahiphat’a ama ho achantah tah thei nadiuva hiche Kuki gam chu India le Nagaten neibomu hitin achunga Naga hon vai kihop uvinge, atinau ahi.

Hiche ideology hi ipi jeh’a kibol ham iti leh ihamti’a Naga ho alosam khah jong le agam chunga Kuki hon power exercise abolthei nalou dinga agonu ahikit in amavang ‘Sharing’ sehseh hile India in anoppeh diu ahin ‘Sovereignty’ ajao jeh’a government of India in nop peh theina valid rights exercise abolthei lou hiel ding ahi; Ipi jeh inem itile, Naga hon gam claim abolnau sung chu ‘Kuki Country’ tia record aumkhah khel khel jeh ahi. Amavang Kuki ho chun gam lentah ana neikha jong leu British toh ana kidou khalou bang hihen lang record anabol louvu bang hitaleh tunia igam jouseu hi anom nomin akilah thei ahinai, ahin record kibol chehcheh ahikhah jeh’a Kuki ho chu ngolbol a vaihomkhum tailou adang aboldiu umlou ahi. Simple tah in hetbailam din sei ute.
   
Naga hohin kum 60 val politics ahin bol vang uva Kukite banga ‘Unique History’ aneilouvu ahi. Hiche history chu framework agreement noiya ahin kisemthu kigot nalaiyu ahi. Kuki hohi gun power toh politics toh kitho’a force a Naga a lutsah diu Kuki history, gam, custom, culture le language, etc. jouse chu Naga history, culture, custom, language, gam sodoh or convert boldoh ding tohgon ahi. Hiche politics chu ajo khah uva ahile Kuki sovereign history chu Naga sovereign country semdoh na neiding tihi ahi.

Ahinlah India in hiche Naga achievement chu complete ahiteng Naga state chu kehlet peh a Indian Union noiya kanbeh chahkheh ding, Kuki country sese chu Nagate or Naga min mangcha India leiset sodoh ding tihi ahi aguh chepi sonkit’u ahidan ahuinun’a kon het jeng thei ahi. Thuh tah’a kigemtou ahi. Hiche alungput phalou jouseu chu 3rd August 2015 nikho’a chu ahin kiseidoh’u ahitai.
   
(ii)India le Naga in hiche game chu alolhin jouteng India in Nagate athatjo kit leh kum 100/200 joule Nagaland gam sunga Hindu or Kol muchi ahin tulut ding ‘Genetic Biological policy’ a invade ahin boldiu Naga theng um talouva Naga minpu Kol tobang    
Naga tobang hung hijoukei diu ahi. Tua Manipur a Meilhei te jong ‘Religious le Culture’ lama invade anabol uva kum 200 jou lam’a alimput’u akikhel behseh lou vanga achon namlhah hou Kol a toh kibang ahitai.

(iii)India le Nagaten Framework mangcha hiche gaal a hi India ahin jo khah’a, ihamtia Naga hon thaneina ahin neikhah leh kum 100/200 jou leh Naga hon ‘Genetic Biological policy’ ahin manchah kitdiu Northeast gam sunga minam tamtah ahuikhom houle Nagaland Naga ho hi ‘Tangkhul thengsel’ chi’a ahin kheldoh diu ahi. Hiche nadinga chu social security&safety noi ho’a ‘Sperm Bank’ ho ahin semdoh diu Sperm Doner ahin neidiu amavang Tangkhul ho sperm ho bouchu 90% ahin manchah diu chanei nom ho sunga ahin kaplut peh diu, abang chu achanei kisuh louna dia medical examination kibolna sunga aguh a chithina lou apeh diu, namdang chi ho chu atha peh uva hitia chu numei sunga naosen chi umsa ho jeng jong ahin khelpeh diu ahi. Hiti hohi tutua a politics a play dan houhin khonunga ahinbol diu le akisah nadiu lungput aseidoh ahitai.

Hiti ahi jeh chun Kukite dingin eimaho Historical facts dungjui’a politics kibol a igamu Kukiland kitundoh ding chu alampi jong bailam jo ahin, adeh a ahahsa ding jouse jong Pu-le-Pa te leh British hon ana semtup chaisau ahitan tua hi non-violence a political movement bol ding, ichamlhat nau gam pumpi history in record abol sung sese hi vannoi in ‘INDEPENDENT’ (Chamlhatna) anung peh kit nadia natoh kipat phat chu hunglhung ahitai.

Kukite Issue chu India subject ahipon UNO subject hijo ahi. Hijeh a chu Naga hon igamu achanthei nadiuva ‘Unique History’ aneilou jeh uva alungtup’u lolhinna dinga ‘Unique Naga History’ flagship campaign leh ‘Sharing of Sovereignty’ hi ahin patdoh uva hiche New Naga History chu India govt. manchah a semtup sah ding atup’u ahin hicheva New Naga ding chu Kuki ho chacha hung hiding abidoiyu ahi.

India noi’a umjeh’a Nam natna ho

(1). Kuki ti’a kihe nam khat chu nam 23 (22/23-Tribes) or nam 23 isoh doh tauvin, LushaiKuki hills a cheng ho Mizo tin michombeh danin aumdoh kit in ahi. India in Danpi asemin, hiche danpi chu eihon kikhentelna leh manthah nan inei tauvin ahi. Ajeh chu hiche constitution chun eimaho deideiya ingolna ndungjui cheh uva lamvai theina dia tha(Rights) eipeh’u ahi. Hiche Tribe 23 ho jouse hi India in eihindoh peh’u ahin hiche hohi Kuki history toh kitohlou ahin hina dihlou “FAKE IDENTITY” ahibouvin temporary settlement maimai ahi.

(2). Kuki Identity suhset ahiphat’a Kuki Tribes Demand Comittee in India government kom’a Any Kuki Tribes (AKT) ana thumdoh vanga chu hichu India koma kithumdoh/India recognised ahijeh’a Kukite dia British vaihom khang sunga Kuki hina original toh chun avalue kibang dehlou ahin Temporary socio-political nomenclature maimai bou ahin Kuki problem damna ding ahichom poi. Chule hiche AKT chu adeipa/athuneipan ama deideiya akihei lele thei phat chomkhat kicholdona ding maimai ahin 1950s jouva Tribe 23 kisemdoh hotoh ahoina leh ahoilouna kibangchat ahi. Ajeh ipi ham itile India government ban-gol noi’a recognised kibol ahijeh’a colonial status a toh chun a power kibang theilou ahi. India in recognised abol angaipon Historical record in ‘Kuki’ atidan tah’a chu Kuki ihiteng’u leh ‘Semthu Kuki hitalouva ‘Atahbeh Kuki’ ihung hi panbep diu, chuteng chule nam sung kah’a kitomona jouse dambep ding ahi.

Hijeh chun damna tahtah umdoh nadingin India toh kikhen angai in, chule eimaho history in independent tribe ihinau atuchah jing ahin, history dungjui’a politics ibol uva, hiche history chu ahung hindoh teng leh hiche ‘Tribe’ thu le ‘Nam’ thu’a natna jouse hi dam ding le beiding bou ahi. India Constitution noiya ium laiseuvin nam damna ding nasatah in bol jong leu hen India Constitution leh Kukite Traditional Rule of Laws kitohlou(allergic) ahi jeh in nam damna ding iboldoh chan uva kitomona ding athah thah penbe be jing ding ahi.

(3). Indian Constitution noiya ium uva pat’a Kuki Nam natna hung kipandoh ahibouvin eiho kisemthu ahipon hitobang ho neidoh nading chu India Constitution in free a eipeh mong-mong’u ahin, akisugepsa, akisulhasam eiho nam tobang dinga chu gilkiel pet’a same kine tobang liu jing ahi. Ahinlah Kukite hi piengui changgui, guinu thu’a kiholkhomte ihijeh chakhat u-hin sepailou kehpailouva eikankhom hamham’u ahibouvin, hiche jeh’a hi mangthah tahtah theilou ihiu chule thi-tobang hing-tobanga umdoh ihiu ahi. Hiche hi India in ama danpi dungjui’a eivaipoh khum jeh uva kon a piengdoh ahi.

(4) Kukiten i-history’u toh kitoh’a politics ibol tengleu inam pumpiuva Kuki ihi jengdiu ahitan, India in jatjat’a minam chom chom eisemdoh peh houhi aboncha beichaikei ding idamdoh pandiu bou ahi.

Sunday, February 19, 2017

Deputy CM Gaikhangam Shameless Accusation

*TULAI-HUILHI*



*Press Release | JAC Against Anti Tribal Bills*

February 19, 2017 6:53 pm
Press Release

Lamka, February 19, 2017

The Manipur Deputy Chief Minister Gaikhangam’s shameless accusation that the nine Tribal Martyrs that includes an 11-year old were “hired by rebel groups,” while remaining unmindful of the fact that it was his very own Government that passed the three anti-tribal bills under the instruction of CorCom, a conglomerate of proscribed Meitei militant groups, exposes the Ibobi-led Congress Government’s sheer disinterest to bring about any solution to the current tribal impasse.

It has been 538 days since the communal Manipur Government resorted to using live bullets on unarmed indigenous tribal youths to quell the spontaneous tribal reactions following the passing of the three infamous anti-tribal bills by the Manipur Legislative Assembly on August 31, 2015, viz., the Protection of Manipur People Bill, 2015; the Manipur Land Revenue & Land Reforms (Seventh Amendment) Bill, 2015; and the Manipur Shops & Establishments (Second Amendment) Bill, 2015.

The Manipur Government admitted to having murdered the nine Tribal Martyrs by performing Hiamkhaam on November 2, 2015 – a tribal customary practice performed by the guilty party acknowledging their crime. Subsequently, on the State Government’s invitation, the Joint Action Committee Against Anti-Tribal Bills (JAC) submitted its Charter of Demands on November 9, 2015, and met with the State Government again on December 29, 2015. However, the Ibobi Singh-led Government is yet to address the JAC’s Charter of Demands till today. In fact, it was during the meeting on December 29, 2015 at his chamber that Chief Minister Ibobi Singh confessed that the three anti-tribal bills were passed due to pressure from CorCom!

Instead of making any genuine attempts to bring about a sustainable and acceptable solution for the tribal people, the communal Manipur Government has resorted to spreading lies and playing divide-and-rule among the tribal people, an art it has so skilfully perfected over the years. The State Government has even resorted to stealing the mortal remains of one of the nine Tribal Martyrs through one of its many ‘agencies’ on December 22, 2016, with the Chief Minister Ibobi Singh himself visiting Bijang in Southern Manipur on the very same day to personally verify the success of the ‘mission.’

In a clear indication to his Government’s utter disregard for anything tribal, the Chief Minister of 15 years has repeatedly tried to deceive the public by proclaiming that “land belongs to the Government, and not to any tribe.” For a tribal, his ancestral land is very much the core of his identity, and his existence; and the Chief Minister’s words simply showcases his ignorance of the un-concocted Manipur History and tribal land rights, and also exposes his anti-tribal mind-set and stand.

It is time the tribal people in present Manipur realize that despite their sugar-coated ‘communal harmony’ speeches, the actions of the communal Manipur Government and their cohorts indicate otherwise, thereby blatantly showing their lack of commitment towards bringing about any kind of solution. Instead, the Government’s actions including the creation of seven new districts merely indicate that they are hell-bent on creating problems and divisions among the tribal people with the sole aim of securing the maximum seats in the upcoming State Assembly Elections!

While welcoming the conduct of timely Assembly Elections, the cries of the tribal people in the hills of present Manipur are not for Elections, but rather for constitutional protection. With the communal Manipur Government repeatedly ignoring the cries of the tribal people for an acceptable and sustainable solution, coupled with the continuing economic blockade and the unsolved issue of the three anti-tribal bills, the disquiet in the hills is palpable. Hence, the situation in the tribal territories of present Manipur without any solution to the prevailing imbroglio may not be the most congenial for Elections at this point of time.

*Information and Publicity Department*


Saturday, February 18, 2017

🙏🏻KNOW YOUR CANDIDATES🙏🏻*

_Saikul gamkaiya khangthah lah a kisonpi umtah oipu Ashat Chongloi in sihnei langneina umlou hel a Saikul Constituency candidate ho lah a athupi dom thum ho chungchang ahin sutna_

*🙏🏻KNOW YOUR CANDIDATES🙏🏻*

_Kiti write up chungchang a *Galngam tupa* in critical comment and analysis ahinbol ho ana vekit u hite_

THE BIG THREE ho phatna le setna ana lepkah u hite.

1⃣ Pu YAMTHONG HAOKIP

*Negative Points*
👉 Aji meilhei ahi.
👉 A qtr a meilhei jeng abusai.
👉 Gamsung contract natohlen jouse meilhei achange.
👉 Lekha helou ahibouve.
👉 Milham donlouvin haosa lunlaiho bou akhohsah e.

*Positive points*
👉 Congress ticket ahin,  ruling party ahiuve.
👉 Lekha helou hijongle chihnatah aneije.
👉 PDS items ho amun cheh alhunsah e.
👉 Gamsung duljeju in lampi asemmin bonlhoh le vutvai ithoh tapouve.
👉 Lei (bridge) asemmin, building eisah peh un, development works tampi ninglekah a aboljinge.
👉 Term khat kum 5 sehseh a ding atohdoh hi iphat chompi mamauve.
👉 District muna din tinleha tho in pan analai.
👉 Chaten manbeija themjilna amu theina diuvin KV School apolut e.
👉 Ahaosa aneisa ahijeh in Govt.fund ho ducha louvin gamsung semnan anei theije.
👉 Ruling ahin, minister hon alungset uvin, gamsung phatna dia athum e asei khat chu adapeh pouve.

*Comments:*
🎯 ```Lampi thu: Pu Yamthang hi avangphat jeh in ama term sung ah thil tampi tohdoh in umjongle, ama mimal boltheina le ngailutna jal ahideh poi ti hi thu hethem dom jousen asei khat ahi. Ama Congress ticket a akaidoh sung a chu centre le state ani gel a Congress govt in sotpi vai anapoh sa ahi tan chule Manipur jong``` *special category status* ```a ana kikoi a centre a kon afund allocation tamtah tah anachangji ahi. Chijeh a chu Congress Minister/MLA hon sum neh kita aneh jou uva jong constituency a dia lhelhah kham ana val thei ji nalai ahi. Chungchon a Pu Doumang khang a work propose kibol jouse ama khang a hung pahdoh ahi kit e. Chule term masa a lampi kisemho hi Saikul gam sehseh a kisem ahipon, PMGSY scheme noiya thinglhang gam jouse lampi kisem ahijoi. Saikul gam sanga gam hel jo le sem hahsah jo, Churachandpur le Ukhrul district a thinglhang gam ningchong kolse lah ho changei hiche scheme noiya hi dul lenglung a lampi kisem ahi. Ikinaipi jep u, Lamlenpang lang a Saitu lhang, Tujang lhang ho dehdeh khu igavet le inter village roads ho titah louva jong vengsung lampi ho changei a black top akisem u ahitai. Mundang a lampi kisemho to ite leh Saikul lang a lampi kisem hi lhom jong lhomjo, quality jong hoimo jo nalai ahi, agam nompen le lampi semnop pen ahivang a. Moh a bou vutvai inathoh sot val jeh uva lampi chengsom man kisem nading a cheng khat man imu kisan uva imoh kipapa thei u ahibouve. Lampi thu a Pu Yamthong engset le lungneo dan chu Molkon kho le C. Aisan kho khu sahlang ho jouse dia lamlhahna ahivanga lampi kisemna a khu himo sasa a agah pelsah tei tei ahi```

```Hitiho kiseilo na chu ahile eihon Pu Yamthong seiphatna a inei pen u lampi kisem thu hi ama boltheina a kiboldoh ahipon, centre a kon a scheme le fund neng jengjung a hung ho alhajah ihin nunat maimai u ahi nalai bouve ti ihetthem diu deisah jal ahi.```

🎯 ```Kpi District thu: Kpi District kimu hi koima mimal bolhat jeh le Congress in Kukite angailut jeh a kibol ahipon. Naga politics doudalna dia kibol Meitei Policy ahijoi ti het angaiye. Henge, eiho din jong kipa umtah ahinai, amoh a bou mi khat le nin kiseiphatna a inei jiu hi adihpoi tina joh a kasei ahi.```

🎯 ```Pu Yamthong negative point lah a akhohpen chu nam ngailutna jal a voluntary a lhai le KSO le KWU in ami isahlou dan  adatmah khonteh uva boycott aphon khum thei u chu ahi.```

2⃣ PU C. DOUNGEL

*Negative points*
👉 Kum tam tehse chatmo ahita bouve.
👉 Term 3 kum 15 valset MLA ana hia ipi ana boldoh em?
👉 Humpi habei le kungbul pon kikhukhum toh ana kitekah hilou ham?
👉 Aneijou manna gam leiset achoh vangin gamsunga khangdoh ahilou jehin agam leiset a ngailu poi.
👉 Toumun kiletsah abol behseh in genthei lengvai akhoto poi.

*Positive points*
👉 Akum tam jongleh mihem brain hi atehse thei thil ahipoi.
👉 Ama term 3 ana hilai chun tulai banga development fund ana tampoi. Scheme ana lhomme.
👉 Naga toh kiboi laichun amau inkon pan ana halah hihleu Saikul gamsung ana kichaisa ahije.
👉 Ijat iseisei vang uvin eiho maiphah joulou thusang ahitengle ama tailou monpi inei pouve.
👉 Aneisa, alen alalsa anahin kamdam onem bolmo jongle gamsung angilu nai.
👉 A chateni toh Nampi din pan phatah in ana la jing uve.

*Comments:*
🎯 ```Pu C Doungel hi Kuki politician lah a nam khankho ding gelkhoh pen ahi kiti le kiseikhel ponte. Ama hin development scheme pah thethu ho a mi kipasah a vote hol sanga, gamsung venbitna ding le galjam ho panpi ding ana khelkhoh joh ahi. Chule, Kuki ten tuni kho a thingnoi kidonpi umtah tah ihin neidoh thei uhi abul langa aman nam sepoy ho patronage anabol jeh ahi. Nam ngailu dihtah politician ho thusim kiseina a amin mangmo a kisei ding ahitai.```

🎯 ```Ahin, amahin politician hina quality anei lhom jep jeh in nam ngailutna thu toh electoral politics chedol reality pa hi balance apethem jep pon ahi. Election ahin tet kal kum 30 alhin tah vang in tuni chan gei in, election seh le party ticket hol in aboi jing thei nalai in chule achihna le senior officer khat ana hina aki letsahpi jepjeh in politician dang hon akivoppi nom pouvin, notthap in aum jingkei in ahile, a constituency miho ding in vangsetna ahibep e. Geldoh thei chu vannoiya Army lenpen anichanna Indian Army a alenpen chan ana lhung General VK Singh jong chu politics ahibol phat a mipi a khurum lele jeng chule chaiwala khat PM hina noiya lunglhaisel a kun jeng thei ahi. Politician ho hi alet a len u, ahivanga aletnau chu akineosah thei nauva kingam kit ahi. Hiti dol a ivet le vang Pu C Doungel hi politician dichi hilou hel ahi```

🎯 ```Amahi akum jong atam val tan, Pu Holkhomang banga nom a akichol phat valset ahitai. Khuti leh nam pumpin phat khat laiya thil loupi anaboldoh ho jal a jatah le ngailu tah a pachatna kipe ding dol ahi. Mundang dang a amasang a tehse jo politician jong chu aumnai. Ahin hetkhen ding chu ahile tehse politician dangho khu ama ama party a patriach (kumpipa tobang) dinmun a ding u ahin. Pu C Doungel vang hi tua atetna party jong khu hapta masa a chu enrol kibol pan ahi. Chijong chu BJP ticket achanjoulou jeh hikit ahi. Mi bang a khankho he hile, BJP ticket akichu nauva anaopa Paojalet ahung chan a chu adung avai sei louva a ot ding, amajong honourable tah a kichol ding dol ahitai. Khuti tah sanga India state khatcha a jong thunei jou talou adehset a Manipur a koiman iya aselou party khat min a ticket akilah a atet teitei hi ingaito leh Election tet hi tehnung ki chapang tolchepna dan a agel hitaleh akilom e.```

3⃣ PU DOUMANG KHONGSAI

*Negative points*
👉 Evangelist din aphanan MLA thei ahipoi.
👉 Gamsung semlouvin aman building akisah e.
👉 Term khat MLA anahi sunga ipi ana boldoh nabeh em?
👉 Ama insungmi bou akhohsah in gamsung genthei chaga ana khohsah poi.

*Positive points*
👉 MLA hia julesa kibol louva Pathen toh kinaicha um chu gamsung mipite avangpha ihiuve.
👉 Kum 5 MLA hia in kisah hihle ipin idem diuvem?
👉 Term khat sehseh anakai vangin gamsung ninglekah ana semme.
👉 Gamsunga lei le lampi ana khohsah in hatah in ana dellin hinla vangset umtah in ama term nunga hung sohdoh tampi aumme.
👉 Thangtong school pucca block le quarter ana bollin, simlaiho welfare ding ana boipi lheh e.
👉 State assembly a hangsan tah a thuseijing amabou ahi.
👉 Gamsung huhtupna dingin District council hateh in ana boipi e.
👉 Khangthah tampi service ana deldoh peh e.
👉 Development works hi proper Saikul Hill Town sehseh semlouvin muntin ana thejalle.
👉 Molkon lei le bazar shed ana semmin, Saikul to Sapormeina black topping ana bolle.

*Comments:*

🎯 ```Politician kiti chu kithutah le Pathen het maimai a lhing joulou ahi in huham jep jong ngai ahi. Pu Doumang hi term khat lhungkei MLA anahi vang in asetna hihen aphatna hijong le atohdoh seithei aumlou hi politician ahina a alhahsamna pipen ahi. Amajong hi Pu C Doungel kisei bang a election jouse tet hi hobby or duty dan a agel sanga asopipa Ajang joh ot thei le khankho he a kithang ding, kailou toh inchen kisuhgep puul dou jong avoid abol thei joh di ahi.```


*FUTURE PERSPECTIVE*

🎯Kukite ikhantoulou nau ajeh pipen hi future a phatchomna thei lampi dungjui a kikhintoh ding sanga achesa thusim dungjui a emotional dicision ilah jiu hi ahi.

🎯Chunga kisei ho jouse khu achesa thusim ngen ahi tahjeh in hiche achesa thusim ho basis a vote ikheh sanga uva imakhouva hunglhung thei ding ho basis joh a vote ikheh diu hi gamcheng a phachomjo ding ahi ti amasatah in kahin seiphong nom e. Hitolhon chun tu thil umdol le malam a thil hung lhung thei ding ho vetkahna gahbol uhite.

1⃣ Ningkum hamkhat a pat a chu Central a BJP Govt in Manipur state *Special Category* a akikoina  kon a alahdoh ahitai. Chujou kalse state employee ho tolop hihen, contractor ho bill hijongle aphatcha kihomdoh joulou ahitai. Hiche *Special Category* a kon a akilahdoh na ajeh chu ahile Manipur a Centre Fund hung kithot hi tam mong mong ahitan, hichu state govt in natong louva *paper work* maimaiya anachaijiu le Centre in record ahin phet phat a gamsung a onglai mong mong umtalou leova development na kitong gam ahitai (record dungjuiya). Hichu Centre a Congress mama ana thunei laiya chu ana kihetmosah thei ahin, tua BJP ahung thunei phat a record dungjui a ahin tol ule Manipur hi *Highly Developed* category lang joh a akoidoh uva fund hi lhom chabou ahinpeh jiu ahitai. Hiti ahijeh a chu ijat in term masa in ana vangpha lheh jongle Pu Yamthong mama ham or party dang candidate khat ham isot kai ule vang i lampiu nahnah a rong hung kinu vom jouse khu vutvai kisoh kit ding, Pu C Doungel Powder apat a Pu Doumang powder tia amin hung kikhel chu aban jong amin hung kikhel nalai ding ahi ti kihet cheh ute. Adehset a Pu Yamthong (Congress) mama isotkai ule vang development fund lhomcha bou igam uva hung lut ding, hichu Pu Yamthong in a chengden Meilhei contractor ho jong kichu khoplou diu ahitai.

2⃣ Modi hi India PM lah a thunei pen le hangsan pen a kithang ahin, bol inge atikhat chu bol ngam jeng khat ahi. Tuchung demonetisation ahinbol bang hi vannoiya economists minthang tamjon *very good but very risky step* tia ana gel u chu democratic govt dang abol ngamlou chu aman ahinbol jeng thei ahi. Hito lhon a gamsunga corruption bolho maipha velou a ngamlah lah a ahin tham phat a Ibobi lamkaina Congress minister/MLA jouse hi kicha val behseh uva, BJP minset nading jat jat asemthu uva mipiho hi asuh kichat got u ahi. Eiho lah a BJP hi Christian ho doudal ahe tia ikisuh kichat uhi bul le bal neilou khat ahibouve. Khutia Christian ho doudal ahi mongle Nagalandho khu tu nikho a koima houin kai ngam umlou diudol ahitai. Tuchan a Naga hon BJP akivoppi thei le BJP chu Christian ho doudal ahipoi tihi proof ahitai. Alamkhat in BJP govt le Naga ho akihou e tijeh a thet ding jong eiho UPF/KNO to jong akihou jing kit uve. Hiche a kin a muchen thei chu ahile BJP kichat umtah dan a kisei hi election politics ahibouvin bul le bal neilou thudim ahi tina ahi.

3⃣ Hiti ahijeh chun, ahung lhung ding phat le nikho ho a ivangphat nom kit ule centre a thunei leh Manipur a sum hunglut ding jat control bol a pang BJP party candidate ho hi koi hijongle eimi ahi nahnah le isotcheh diu hi *ikhang uva wisest decision ilah thei pen u ahi* ti kahin seiphong nom e.

Saikul Gam pah thet a akhantou ding deisah jing pum in....


______________✍🏻Tahchapa Kuki

🙏🏻KNOW YOUR CANDIDATES🙏🏻*

_Saikul gamkaiya khangthah lah a kisonpi umtah oipu Ashat Chongloi in sihnei langneina umlou hel a Saikul Constituency candidate ho lah a athupi dom thum ho chungchang ahin sutna_

*🙏🏻KNOW YOUR CANDIDATES🙏🏻*

_Kiti write up chungchang a *Galngam tupa* in critical comment and analysis ahinbol ho ana vekit u hite_

THE BIG THREE ho phatna le setna ana lepkah u hite.

1⃣ Pu YAMTHONG HAOKIP

*Negative Points*
👉 Aji meilhei ahi.
👉 A qtr a meilhei jeng abusai.
👉 Gamsung contract natohlen jouse meilhei achange.
👉 Lekha helou ahibouve.
👉 Milham donlouvin haosa lunlaiho bou akhohsah e.

*Positive points*
👉 Congress ticket ahin,  ruling party ahiuve.
👉 Lekha helou hijongle chihnatah aneije.
👉 PDS items ho amun cheh alhunsah e.
👉 Gamsung duljeju in lampi asemmin bonlhoh le vutvai ithoh tapouve.
👉 Lei (bridge) asemmin, building eisah peh un, development works tampi ninglekah a aboljinge.
👉 Term khat kum 5 sehseh a ding atohdoh hi iphat chompi mamauve.
👉 District muna din tinleha tho in pan analai.
👉 Chaten manbeija themjilna amu theina diuvin KV School apolut e.
👉 Ahaosa aneisa ahijeh in Govt.fund ho ducha louvin gamsung semnan anei theije.
👉 Ruling ahin, minister hon alungset uvin, gamsung phatna dia athum e asei khat chu adapeh pouve.

*Comments:*
🎯 ```Lampi thu: Pu Yamthang hi avangphat jeh in ama term sung ah thil tampi tohdoh in umjongle, ama mimal boltheina le ngailutna jal ahideh poi ti hi thu hethem dom jousen asei khat ahi. Ama Congress ticket a akaidoh sung a chu centre le state ani gel a Congress govt in sotpi vai anapoh sa ahi tan chule Manipur jong``` *special category status* ```a ana kikoi a centre a kon afund allocation tamtah tah anachangji ahi. Chijeh a chu Congress Minister/MLA hon sum neh kita aneh jou uva jong constituency a dia lhelhah kham ana val thei ji nalai ahi. Chungchon a Pu Doumang khang a work propose kibol jouse ama khang a hung pahdoh ahi kit e. Chule term masa a lampi kisemho hi Saikul gam sehseh a kisem ahipon, PMGSY scheme noiya thinglhang gam jouse lampi kisem ahijoi. Saikul gam sanga gam hel jo le sem hahsah jo, Churachandpur le Ukhrul district a thinglhang gam ningchong kolse lah ho changei hiche scheme noiya hi dul lenglung a lampi kisem ahi. Ikinaipi jep u, Lamlenpang lang a Saitu lhang, Tujang lhang ho dehdeh khu igavet le inter village roads ho titah louva jong vengsung lampi ho changei a black top akisem u ahitai. Mundang a lampi kisemho to ite leh Saikul lang a lampi kisem hi lhom jong lhomjo, quality jong hoimo jo nalai ahi, agam nompen le lampi semnop pen ahivang a. Moh a bou vutvai inathoh sot val jeh uva lampi chengsom man kisem nading a cheng khat man imu kisan uva imoh kipapa thei u ahibouve. Lampi thu a Pu Yamthong engset le lungneo dan chu Molkon kho le C. Aisan kho khu sahlang ho jouse dia lamlhahna ahivanga lampi kisemna a khu himo sasa a agah pelsah tei tei ahi```

```Hitiho kiseilo na chu ahile eihon Pu Yamthong seiphatna a inei pen u lampi kisem thu hi ama boltheina a kiboldoh ahipon, centre a kon a scheme le fund neng jengjung a hung ho alhajah ihin nunat maimai u ahi nalai bouve ti ihetthem diu deisah jal ahi.```

🎯 ```Kpi District thu: Kpi District kimu hi koima mimal bolhat jeh le Congress in Kukite angailut jeh a kibol ahipon. Naga politics doudalna dia kibol Meitei Policy ahijoi ti het angaiye. Henge, eiho din jong kipa umtah ahinai, amoh a bou mi khat le nin kiseiphatna a inei jiu hi adihpoi tina joh a kasei ahi.```

🎯 ```Pu Yamthong negative point lah a akhohpen chu nam ngailutna jal a voluntary a lhai le KSO le KWU in ami isahlou dan  adatmah khonteh uva boycott aphon khum thei u chu ahi.```

2⃣ PU C. DOUNGEL

*Negative points*
👉 Kum tam tehse chatmo ahita bouve.
👉 Term 3 kum 15 valset MLA ana hia ipi ana boldoh em?
👉 Humpi habei le kungbul pon kikhukhum toh ana kitekah hilou ham?
👉 Aneijou manna gam leiset achoh vangin gamsunga khangdoh ahilou jehin agam leiset a ngailu poi.
👉 Toumun kiletsah abol behseh in genthei lengvai akhoto poi.

*Positive points*
👉 Akum tam jongleh mihem brain hi atehse thei thil ahipoi.
👉 Ama term 3 ana hilai chun tulai banga development fund ana tampoi. Scheme ana lhomme.
👉 Naga toh kiboi laichun amau inkon pan ana halah hihleu Saikul gamsung ana kichaisa ahije.
👉 Ijat iseisei vang uvin eiho maiphah joulou thusang ahitengle ama tailou monpi inei pouve.
👉 Aneisa, alen alalsa anahin kamdam onem bolmo jongle gamsung angilu nai.
👉 A chateni toh Nampi din pan phatah in ana la jing uve.

*Comments:*
🎯 ```Pu C Doungel hi Kuki politician lah a nam khankho ding gelkhoh pen ahi kiti le kiseikhel ponte. Ama hin development scheme pah thethu ho a mi kipasah a vote hol sanga, gamsung venbitna ding le galjam ho panpi ding ana khelkhoh joh ahi. Chule, Kuki ten tuni kho a thingnoi kidonpi umtah tah ihin neidoh thei uhi abul langa aman nam sepoy ho patronage anabol jeh ahi. Nam ngailu dihtah politician ho thusim kiseina a amin mangmo a kisei ding ahitai.```

🎯 ```Ahin, amahin politician hina quality anei lhom jep jeh in nam ngailutna thu toh electoral politics chedol reality pa hi balance apethem jep pon ahi. Election ahin tet kal kum 30 alhin tah vang in tuni chan gei in, election seh le party ticket hol in aboi jing thei nalai in chule achihna le senior officer khat ana hina aki letsahpi jepjeh in politician dang hon akivoppi nom pouvin, notthap in aum jingkei in ahile, a constituency miho ding in vangsetna ahibep e. Geldoh thei chu vannoiya Army lenpen anichanna Indian Army a alenpen chan ana lhung General VK Singh jong chu politics ahibol phat a mipi a khurum lele jeng chule chaiwala khat PM hina noiya lunglhaisel a kun jeng thei ahi. Politician ho hi alet a len u, ahivanga aletnau chu akineosah thei nauva kingam kit ahi. Hiti dol a ivet le vang Pu C Doungel hi politician dichi hilou hel ahi```

🎯 ```Amahi akum jong atam val tan, Pu Holkhomang banga nom a akichol phat valset ahitai. Khuti leh nam pumpin phat khat laiya thil loupi anaboldoh ho jal a jatah le ngailu tah a pachatna kipe ding dol ahi. Mundang dang a amasang a tehse jo politician jong chu aumnai. Ahin hetkhen ding chu ahile tehse politician dangho khu ama ama party a patriach (kumpipa tobang) dinmun a ding u ahin. Pu C Doungel vang hi tua atetna party jong khu hapta masa a chu enrol kibol pan ahi. Chijong chu BJP ticket achanjoulou jeh hikit ahi. Mi bang a khankho he hile, BJP ticket akichu nauva anaopa Paojalet ahung chan a chu adung avai sei louva a ot ding, amajong honourable tah a kichol ding dol ahitai. Khuti tah sanga India state khatcha a jong thunei jou talou adehset a Manipur a koiman iya aselou party khat min a ticket akilah a atet teitei hi ingaito leh Election tet hi tehnung ki chapang tolchepna dan a agel hitaleh akilom e.```

3⃣ PU DOUMANG KHONGSAI

*Negative points*
👉 Evangelist din aphanan MLA thei ahipoi.
👉 Gamsung semlouvin aman building akisah e.
👉 Term khat MLA anahi sunga ipi ana boldoh nabeh em?
👉 Ama insungmi bou akhohsah in gamsung genthei chaga ana khohsah poi.

*Positive points*
👉 MLA hia julesa kibol louva Pathen toh kinaicha um chu gamsung mipite avangpha ihiuve.
👉 Kum 5 MLA hia in kisah hihle ipin idem diuvem?
👉 Term khat sehseh anakai vangin gamsung ninglekah ana semme.
👉 Gamsunga lei le lampi ana khohsah in hatah in ana dellin hinla vangset umtah in ama term nunga hung sohdoh tampi aumme.
👉 Thangtong school pucca block le quarter ana bollin, simlaiho welfare ding ana boipi lheh e.
👉 State assembly a hangsan tah a thuseijing amabou ahi.
👉 Gamsung huhtupna dingin District council hateh in ana boipi e.
👉 Khangthah tampi service ana deldoh peh e.
👉 Development works hi proper Saikul Hill Town sehseh semlouvin muntin ana thejalle.
👉 Molkon lei le bazar shed ana semmin, Saikul to Sapormeina black topping ana bolle.

*Comments:*

🎯 ```Politician kiti chu kithutah le Pathen het maimai a lhing joulou ahi in huham jep jong ngai ahi. Pu Doumang hi term khat lhungkei MLA anahi vang in asetna hihen aphatna hijong le atohdoh seithei aumlou hi politician ahina a alhahsamna pipen ahi. Amajong hi Pu C Doungel kisei bang a election jouse tet hi hobby or duty dan a agel sanga asopipa Ajang joh ot thei le khankho he a kithang ding, kailou toh inchen kisuhgep puul dou jong avoid abol thei joh di ahi.```


*FUTURE PERSPECTIVE*

🎯Kukite ikhantoulou nau ajeh pipen hi future a phatchomna thei lampi dungjui a kikhintoh ding sanga achesa thusim dungjui a emotional dicision ilah jiu hi ahi.

🎯Chunga kisei ho jouse khu achesa thusim ngen ahi tahjeh in hiche achesa thusim ho basis a vote ikheh sanga uva imakhouva hunglhung thei ding ho basis joh a vote ikheh diu hi gamcheng a phachomjo ding ahi ti amasatah in kahin seiphong nom e. Hitolhon chun tu thil umdol le malam a thil hung lhung thei ding ho vetkahna gahbol uhite.

1⃣ Ningkum hamkhat a pat a chu Central a BJP Govt in Manipur state *Special Category* a akikoina  kon a alahdoh ahitai. Chujou kalse state employee ho tolop hihen, contractor ho bill hijongle aphatcha kihomdoh joulou ahitai. Hiche *Special Category* a kon a akilahdoh na ajeh chu ahile Manipur a Centre Fund hung kithot hi tam mong mong ahitan, hichu state govt in natong louva *paper work* maimaiya anachaijiu le Centre in record ahin phet phat a gamsung a onglai mong mong umtalou leova development na kitong gam ahitai (record dungjuiya). Hichu Centre a Congress mama ana thunei laiya chu ana kihetmosah thei ahin, tua BJP ahung thunei phat a record dungjui a ahin tol ule Manipur hi *Highly Developed* category lang joh a akoidoh uva fund hi lhom chabou ahinpeh jiu ahitai. Hiti ahijeh a chu ijat in term masa in ana vangpha lheh jongle Pu Yamthong mama ham or party dang candidate khat ham isot kai ule vang i lampiu nahnah a rong hung kinu vom jouse khu vutvai kisoh kit ding, Pu C Doungel Powder apat a Pu Doumang powder tia amin hung kikhel chu aban jong amin hung kikhel nalai ding ahi ti kihet cheh ute. Adehset a Pu Yamthong (Congress) mama isotkai ule vang development fund lhomcha bou igam uva hung lut ding, hichu Pu Yamthong in a chengden Meilhei contractor ho jong kichu khoplou diu ahitai.

2⃣ Modi hi India PM lah a thunei pen le hangsan pen a kithang ahin, bol inge atikhat chu bol ngam jeng khat ahi. Tuchung demonetisation ahinbol bang hi vannoiya economists minthang tamjon *very good but very risky step* tia ana gel u chu democratic govt dang abol ngamlou chu aman ahinbol jeng thei ahi. Hito lhon a gamsunga corruption bolho maipha velou a ngamlah lah a ahin tham phat a Ibobi lamkaina Congress minister/MLA jouse hi kicha val behseh uva, BJP minset nading jat jat asemthu uva mipiho hi asuh kichat got u ahi. Eiho lah a BJP hi Christian ho doudal ahe tia ikisuh kichat uhi bul le bal neilou khat ahibouve. Khutia Christian ho doudal ahi mongle Nagalandho khu tu nikho a koima houin kai ngam umlou diudol ahitai. Tuchan a Naga hon BJP akivoppi thei le BJP chu Christian ho doudal ahipoi tihi proof ahitai. Alamkhat in BJP govt le Naga ho akihou e tijeh a thet ding jong eiho UPF/KNO to jong akihou jing kit uve. Hiche a kin a muchen thei chu ahile BJP kichat umtah dan a kisei hi election politics ahibouvin bul le bal neilou thudim ahi tina ahi.

3⃣ Hiti ahijeh chun, ahung lhung ding phat le nikho ho a ivangphat nom kit ule centre a thunei leh Manipur a sum hunglut ding jat control bol a pang BJP party candidate ho hi koi hijongle eimi ahi nahnah le isotcheh diu hi *ikhang uva wisest decision ilah thei pen u ahi* ti kahin seiphong nom e.

Saikul Gam pah thet a akhantou ding deisah jing pum in....


______________✍🏻Tahchapa Kuki